Muziek en het brein

Muziek heeft sterke effecten op de mens. Muziek maakt emoties los, en herinneringen. Ook demente mensen kunnen via muziek herinneringen oproepen. Mijn zwaar zieke vader, die al lang niet meer kon praten, kon wel nog – zoals vele dementerende ouderen – liederen gedeeltelijk meezingen, iets dat hartbrekend ontroerend was.

In de laatste tijd zijn veel interessante artikelen en boeken verschenen over de invloed van muziek op emoties en geheugen, over muziek en het brein, en over de functie van herhalingen en variaties in de muziek.

Daniel J. Levitin schrift in Ons  muzikale brein. Wat  muziek met ons doet (2006/2013)

“Het geheugen  heeft zo’n grote invloed  op de ervaring van het luisteren naar muziek dat het  niet  overdreven is  om  te zeggen  dat er zonder geheugen  geen muziek zou zijn. Muziek  is gebaseerd op herhaling, zoals  is opgemerkt  door  vele theoretici  en filosofen […] Muziek  werkt omdat we  ons de tonen herinneren die we net gehoord  hebben en die relateren aan de tonen die op dit moment gespeeld worden. Die groepen tonen – frases – kunnen  misschien later in het stuk terugkeren in een variatie of een transpositie die  ons geheugen prikkelt en  tegelijk  onze  emotionele centra activeert. “ (p 165)

Hij wijst naar een hersenstructuur, de amygdala, die geactiveerd wordt door muziek, maar

“[…] niet door willekeurige  verzamelingen geluiden of muzikale  tonen. Als  herhaling  vakkundig  wordt toegepast door  een goede  componist,  is het emotioneel  bevredigend voor  onze  hersenen, en  dat  maakt de  luisterervaring  zo  aangenaam ( p 165 f]

De amygdala legt verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen afkomstig is en koppelt deze aan emoties:

“De amygdala speelt een belangrijke rol bij het vormen en opslaan van herinneringen aan emotionele gebeurtenissen. Daarbij wordt informatie die afkomstig is van verschillende zintuigen geïntegreerd.”(Wikipedia)

Nieuw onderzoek laat zien dat de emoties die door muziek worden gewekt, zoals ontroering, sterk verschillen van alledaagse gevoelens. Ook voelt verdriet opgeroepen door muziek juist aangenaam door de troostende werking van de muziek. (Stefan Koelsch, Brain correlates of music-evoked emotions).

Daniel J. Levitin schrijft: “De belonende en versterkende aspecten van het luisteren naar muziek  lijken […]  te  worden veroorzaakt door een stijgende dopaminespiegel in  de nucleus accumbens .”( p 189)  Dopamine speelt een grote rol bij het ervaren van genot, blijdschap en welzijn.

De Dopaminespiegel stijgt niet alleen op muzikaal spannende passages, maar juist daarvoor, dus bij de anticipatie van een spannende passage:

“But what may be most interesting here is when this neurotransmitter is released: not only when the music rises to a peak emotional moment, but also several seconds before, during what we might call the anticipation phase.

The idea that reward is partly related to anticipation (or the prediction of a desired outcome) has a long history in neuroscience. Making good predictions about the outcome of one’s actions would seem to be essential in the context of survival, after all. And dopamine neurons, both in humans and other animals, play a role in recording which of our predictions turn out to be correct.”

So each act of listening to music may be thought of as both recapitulating the past and predicting the future. When we listen to music, these brain networks actively create expectations based on our stored knowledge.

Composers and performers intuitively understand this: they manipulate these prediction mechanisms to give us what we want — or to surprise us, perhaps even with something better.”

(ROBERT J. ZATORRE and VALORIE N. SALIMPOOR, Why Music Makes Our Brain Sing)

En dit alles geldt niet alleen voor muziek, maar ook voor poëzie:

“Rillingen over de rug. Een tintelend gevoel dat door uw ruggenmerg gaat en kortstondig kippenvel veroorzaakt. Zo zorgt muziek voor een plezierige sensatie. Uit recent onderzoek, gepubliceerd in het Journal of Consciousness Studies, blijkt dat een emotioneel geladen tekst of gedicht u hetzelfde gevoel kan geven.”

(zie Poëzie is als muziek voor ons brein)

Maria Trepp