Waarom houden mensen zich niet aan de Corona-maatregelen?
In de media wordt steevast gesproken over verwarrende mededelingen van de overheid/het RIVM. Er zou meer duidelijkheid moeten komen, over mondkapjes etc. etc.
Maar terecht waarschuwt de WRR in zijn bijdrage “Communicatie en draagvlak Covid-19” voor een “beter uitleggen”-valkuil.
Wat wij van een grote deel van de bevolking (iedereen onder 40) vragen is min of meer altruïstisch Corona-gedrag. Voor jonge mensen is het risico te verwaarlozen, al zijn er gevallen die langere tijd last hebben van de gevolgen van COVID-19-ziekte. Jonge mensen lopen nauwelijks risico, maar hebben enorme nadelen van voorzichtig gedrag: minder contacten, minder lol, minder werk, minder inkomen, minder ontwikkeling. Zij zitten in een cruciale levensfase en hebben contacten hard nodig. Het wordt hun in feite gevraagd voor anderen een stap terug te doen. Het is niet “eigen verantwoordelijkheid” wat gevraagd wordt maar prosociaal gedrag. “Mondkapjes doe je niet voor je zelf maar voor de ander”. Corona-gedrag als sociaal dilemma.
Sommige psychologen menen, dat riskant Corona-gedrag het gevolg is van onrealistisch optimisme. (Merkelbach in de NRC). Daarmee ben ik het niet eens. De risicoinschatting van veel mensen is correct wat Corona betreft. Ze lopen op individueel niveau weinig risico om ernstig ziek te worden.
Er is sprake van een ernstig generatieconflict, zoals Theodor Holman stelt:
De coronaconsequentie is dat ik uit de buurt van de jongeren moet blijven. Anders geven zij mij een doodskus of veroorzaakt hun zoete adem mijn doodsrochel.
20% van de mensen die positief getest zijn op Corona gaat toch naar buiten. Ze hebben voor zichzelf en hun levensdoelen belangrijke dingen te doen. Maatschappelijk gezien is dat een ramp.
Het gedrag in Corona-tijden is een typisch sociaal dilemma. Sociale dilemma’s zijn situaties waarin individuele belangen in strijd zijn met collectieve belangen. Een egoïstische beslissing creëert dus kosten voor andere betrokkenen. Maar op de lange termijn lopen de kosten op, waardoor een situatie ontstaat waarin iedereen beter af zou zijn geweest als hij of zij niet in zijn of haar eigen belang had gehandeld.
In die zin is verantwoord gedrag voor iedereen beter. Maar mensen zijn geneigd op gevoel en korte termijn-wensen af te gaan, zeker onder stress.
De jonge generatie wordt niet ziek, en een deel voelt zich vrij om te feesten en de regels te negeren. Maar op de langere termijn betaalt juist deze generatie met werkloosheid en zal de hoge overheidsschulden moeten afbetalen.
Op de middellange en lange termijn vallen de interesseverschillen tussen jong en oud weg. Overigens zou je ook kunnen zeggen dat zich jongeren, gezien hun veel lagere gezondheidsrisico’s juist erg inspannen (Ruben van Galen)!
De jongeren hun gang laten gaan?
Sommige psychologen (Hans van de Sande) zijn van mening, dat dit sociaal dilemma moet worden opgelost door de jeugd hun gang te laten gaan. “Scherm de ouderen af, en laat het virus zijn gang gaan onder de jongeren”. Maar de meeste deskundigen en politici menen dat dit simpelweg niet mogelijk is, en het virus zich over de hele samenleving blijft verspreiden, als de jeugd doorgaat met een actief sociaal leven. “Alleen samen” kan het lukken.
Corona-gedrag beinvloeden
Wat kan men doen om aan te sturen op een maatschappelijk sociaal contract in plaats van een sociaal dilemma?
De WRR beveelt terecht aan om in te zetten op een “breed spectrum aan motivaties”:
…speel in op al die verschillende motieven, en gebruik daarbij niet alleen woorden en data maar ook beelden en verhalen
Positieve actie: informeren over de gemeenschappelijke belangen op lange termijn, financiele ondersteuning en andere hulp bij quarantaine etc. Fomuleer kleine stappen en tussendoelen, vier successen.
Erkenning van emoties
Erken de realiteit en legitimiteit van emoties ten volle (WRR)
Gewoontevorming/nudging: fysiek ingrijpen, hints (pijltjes, vloerindeling), vormgeving, maar ook aanbevelingen op borden.
Consistentie en rechtvaardigheid: het is lastig aan jongeren uit te leggen waarom zij niet mogen feesten, maar de kerken vol zitten met zingende mensen.
Negatieve actie: regels, handhaving, boetes. Hier gezonheidseconoom Xander Koolman over strenge maatregelen:
Voorbeeldgedrag, modeling:
Communiceer de sociale norm, dat wil zeggen: laat zien dat de meeste mensen het goede doen, en onderbouw dat met – uiteraard kloppende – cijfers. (WRR)
Maar: als influencers, bekende Nederlanders en autoriteitsfiguren (minister van justitie Grapperhuis, koning) het verkeerde voorbeeld geven, is “verantwoord gedrag” bij gewone mensen niet te verwachten.
Modeling (Voorbeeld-leren, Bandura) is een van de belangrijkste psychologische mechanismen. Begin met de top, als je wilt dat de rest van de bevolking zich aan verstandige regels houdt.
Sociale invloed op corona-gedrag: Noblesse oblige:
Vooraanstaande maatschappelijke positie brengt bijzondere verplichtingen met zich mee. Deze buitengewone verplichtingen hebben nadrukkelijk ook betrekking op de sociale omgangsvormen en de vervulling van een leiderschapsrol. Anders gezegd: iemand die bevoorrecht is door afkomst, geld of talent, heeft de plicht er iets goeds mee te doen en zich ernaar te gedragen (Wikipedia)
Maria Trepp
