Empathie-kritiek

In aansluiting aan de psycholoog Paul Bloom pleit ook de Nederlandse filosoof Ignaas Devisch tegen een overschot aan (emotioneel gebaseerde) empathie en voor een meer cognitief gebaseerde compassie:

“…doen wat goed aanvoelt vanuit je empathisch vermogen is niet noodzakelijk gelijk aan zo goed mogelijk doen”

Inlevingsvermogen, biologische basis en hersenen

“..empathie , dus inlevingsvermogen, is de kunde of vaardigheid om zich in te leven in de situatie en gevoelens van anderen”.

 

De rol van de hersenen en in het bijzonder van de spiegelneuronen voor het inlevingsvermogen heeft Marco Iacoboni beschreven in “Het spiegelende brein. Over inlevingsvermogen, imitatiegedrag en spiegelneuronen”. “Iacoboni denkt dat spiegelneuronen ontstaan door imitatie – baby’s kunnen al goed imiteren en vinden het geweldig als je hen nadoet. Dankzij de spiegelneuronen ontstaat een gemeenschappelijke ervaring en daarmee intimiteit. Daardoor kunnen mensen iets wat lijkt op gedachtenlezen: aanvoelen wat een ander van plan is. Empathie is puur spiegelneuronenwerk. “ NRC, 17-1-2009.

Is empathie altijd goed?

Veel mensen danken, dat inlevingsvermogen pure goedheid is. Maar dat zit niet zo eenvoudig. 

Empathie is een complexe emotie, die niet alleen kan worden gebruikt om te helpen, maar ook om de ander te manipuleren.

Empathie-kritiek van primatoloog Frans de Waal:

“Het interessante daarbij is inderdaad: empathie is een neutrale capaciteit. Empathie is in feite het vermogen om beïnvloed te worden door wat er met een ander aan de hand is. Dat kun je ook negatief gebruiken, door die ander handig te manipuleren, of te pijnigen. Om te martelen moet je weten waar de ander bang voor is.” NRC, 5-12-2009

Empathie is nog geen sympathie! Maar zelf als empathie en sympathie samenvallen, kan empathie negatieve effecten hebben. Inlevingsvermogen kan ook groepstegenstellingen bevorderen (empathie voor de eigen mensen, de eigen in-group). Psychologieprofessor Paul Bloom waarschuwt dan ook voor empathie die berust of puur emotionele triggers:

“Uit onderzoek blijkt dat we meer empathie voelen voor mensen in onze eigen sociale groep: mensen die op ons lijken, mensen die erg knap zijn, of jonge kinderen. Onze empathie is dus ontzettend bevooroordeeld.” (KRO Brandpunt+ Een betere wereld begint bij minder empathie, zegt deze hoogleraar)

Maria Trepp, docent Sociale Psychologie

Belangrijk deelaspect van emotionele intelligentie: emotiekennis

Emotionele Intelligentie is een begrip uit de populaire psychologie. Dit begrip wordt ook ondersteund door veel academisch onderzoek, al staat nog niet helemaal vast welke eigenschappen of competenties wel of niet bij het overkoepelend begrip “emotionele intelligentie” horen.

In haar nieuwe boek How Emotions Are Made: The Secret Life of the Brain schrijft de bekende emotieonderzoeker Lisa Feldman Barrett over een belangrijk deelaspect van emotionele intelligentie: emotiekennis, in het Engels genoemd “emotion knowlegde” “emotion differentiation” of bij Barrett “emotional granularity”. 

Emotiekennis is kennis en begrip van de eigen emotionele ervaringen. Het aantal verschillende emoties die een persoon kan onderscheiden vormt haar kennis van de emotie.

Emotiekennis is dus het vermogen om de emotionele beleving in afzonderlijke categorieën in te delen, bijvoorbeeld woede ten opzichte van angst, en bovendien ook een bepaalde fundamentele emotie in haar verschillende tinten in te delen (woede -> irritatie, frustratie, vijandigheid, kwaadheid, nijdigheid, woestheid verontwaardiging…)

Emotiekennis verwijst naar het niveau van complexiteit waarmee mensen hun emotionele ervaring benoemen.

Mensen met lage emotiekennis hebben de neiging om emoties in algemene termen te benoemen (bijv. “Ik voel me goed”), terwijl mensen met hoge kennis vaker specifieke en op de situatie aangepaste terminologie te gebruiken.

De diepte, complexiteit en verfijning van iemands emotiekennis is belangrijk omdat meer emotiekennis leidt tot groter psychologisch welzijn en tot betere strategieën voor emotie-regulatie. Een emotioneel intelligente persoon heeft niet alleen veel concepten maar weet ook welke wanneer te gebruiken. Emotiekennis vergemakkelijkt de keuze en uitvoering van een strategie die de beste kans heeft deze emotie met succes te reguleren.

Mensen met geavanceerde emotiekennis weten duidelijk wat ze voelen “emotional clarity” “emotion awareness”), wat de emotie veroorzaakt en welk gedrag en welke specifieke copingstrategieën meest effectief zijn om deze emotie constructief te hanteren.

Emotionele Intelligentie kan verbeterd worden. Een sleutel tot EI is het leren van nieuwe concepten van emotie en het verfijnen van bestaande concepten. Het doelgericht opdoen van gevarieerde ervaringen en het actieve leren van nieuwe emotiebegrippen is een goede manier om emotionele intelligentie te bevorderen.

Barrett geeft ook veel voorbeelden van onderzoek dat aantoont dat mensen met verfijnde psychologische concepten inderdaad ook mentaal veel gezonder zijn.

 

De psycholoog James A. Russell ontwikkelde een model om gevoelens te beschrijven. Emoties kunnen als een punt op een cirkelvormige structuur getoond worden. De twee dimensies van de cirkel zijn valentie (goed-slecht) en arousal (intensiteit, activering).

 

Zie ook

Plutchik’s Wheel of Emotions

 

Maria Trepp, docent Emotie & Motivatie