Staatssecretaris Van Ooijen heeft recentelijk op onwenselijk zelfdiagnose via social media gewezen. Van Ooijen spreekt ook over de onwenselijke “grenzeloze groei” van de jeugdzorg. Terwijl jongeren en gezinnen met ernstige problemen zeker professionele hulp moeten krijgen, is het onwenselijk dat iedereen bij gevoelens van onzekerheid en bezorgdheid professionele hulp vraagt. Terecht vindt de staatssecretaris dat niet alle problemen bij de jeugdzorg moeten belanden, maar dat de bredere samenleving (sport- en muziekverenigingen, kerken en buurt- en inloophuizen) hulp en steun kan en moet bieden.
Opvoeding en opvoedingsproblemen moeten ook naar mijn mening inderdaad in eerste instantie van de bredere gemeenschappen worden opgevangen voordat specialistische zorg aan de orde is. Het Nederlands Jeugdinstituut heeft hier een belangrijke bijdrage over geschreven.
Het Trimbos-Instituut biedt bijvoorbeeld uitstekende informatie voor preventieve interventies voor scholen op het gebied van mentale weerbaarheid en het bevorderen van mentaal welbevinden.
Het maatschappelijk model van Bronfenbrenner laat zien hoe kinderen ingebed zijn in een sociaal systeem, dat op verschillende niveaus kan steunen en helpen.
Zelfdiagnose via TikTok
Van Ooijen is naar mijn mening ook terecht bezorgd over de nieuwste trend, zelfdiagnose via TikTok. Wetenschappers berichten over een verontrustende trend bij kinderen en adolescenten die gebruik maken van sociale media platforms (bijv. TikTok) om zich te presenteren met functionele psychiatrische beperkingen. Sociale mediaplatforms kunnen zo als transmissiemiddel dienen voor “sociale besmetting” van zelfgediagnosticeerde geestesziekten.
Vaak zijn deze psychiatrische zelfdiagnoses niet in overeenstemming met professioneel erkende criteria. De ziektebeelden worden als het ware op de sociale media ontworpen en uitgewerkt (Haltigan et al., 2023).
Wie op social media op zoek gaat, meent al snel bevestiging te vinden voor een vermeende stoornis. Hierbij speelt een belangrijke menselijk denkfout, de “confirmation bias” een belangrijke rol. Je zoekt voral bevestiging, niet tegenspraak. Als je denkt ADHD te hebben, omdat je vriendin dit over zich zelf vertelt vind je snel op internet “bewijs” dat jij het ook hebt. Hierbij worden anektdotische individuele gevallen of gegevens gekozen, die een bepaald standpunt lijken te bevestigen .
TikTok-Tourette
TikTok is een sociale mediasite die als kanaal of verspreidingsfactor voor (vermeende) psychische symptomen en stoornissen een rol speelt. Er zijn veel accounts die miljoenen views hebben gekregen voor verhalen over mentale ziekte, zoals het Tourette-Syndroom. Deze accounts groeien in populariteit. Er is een goed gedocumenteerde toename van populaire makers van inhoud met zelfbeschreven tics of het syndroom van Gilles de la Tourette en andere zelfgediagnosticeerde psychische symptomen op het TikTok-platform. De TikTok-Tourette wijkt hierbij sterk af van de klassieke Tourette, en heeft een eigen naam gekregen: FTLB, Functional tic-like behaviors. Müller-Vahl et al., die dit nieuwe TikTok-Tourette-syndroom met afwijkende symptomen hebben beschreven, geven als achtergrond van de Social-Media-Tourette aan, dat onze postmoderne maatschappij die de uniciteit van individuen benadrukt. De samenleving waardeert vermeende uitzonderlijkheid. De online-community bevordert dus aandachtzoekend gedrag en verergert daarmee vaak een permanente identiteitscrisis.
Andere vaak voorkomende zelfdiagnoses
Niet alleen nieuwe variaties op het Tourette-Syndroom zijn populair op social media, hetzelfde geldt voor de dissociatieve identiteitsstoornis (DID) en andere mentale problemen. Hashtags als #DID, maar ook #borderlinepersonalitydisorder en #bipolardisorder ontvangen miljoenen views, en populaire content creators posten video’s waarin ze “wisselen van alter ego”. Deze recente voorbeelden van geestelijke gezondheidsproblemen zijn ontstaan in de context van individuele zelfdiagnoses. Andere zelfdiagnoses betreffen bijvoorbeeld angst, depressie, eetstoornissen, autisme en aan genderidentiteit gerelateerde aandoeningen.
Sommige influencers bespreken ook hun door psychologen of psychiaters vastgesteld diagnoses, hun ervaringen en zorgen, en vinden daarbij sociale steun. Dit is de positieve kant van het vertellen over mentale problemen op social media. Maar klinische professionals zien helaas ook, dat zelf-gediagnosticeerde stoornissen het ontbreken van emotionele regulatie romantiseren en verheerlijken.
Stoornis als identiteit
Zelfdiagnoses zijn vaak een manier om bevestiging te zoeken en/of de aandacht op zich te vestigen om sociaal kapitaal te verwerven in online gemeenschappen en tegelijkertijd een onconventionele schijn-psychiatrische identiteit in stand te houden die oorspronkelijke gevoelens van angst, depressie en mogelijk een lager gevoel van eigenwaarde kan maskeren.
Ook is er een uitgebreid online ecosysteem van “neurodivergentie” (ADHD, autisme), waarin klassieke symptomen en diagnoses van mentale problemen minder worden gezien als psychische problemen die professionele aandacht vereisen, maar eerder als consumentenidentiteiten of karaktereigenschappen die individuen scherper en interessanter maken dan anderen in hun omgeving.
In een social-media-omgeving kunnen verschillende “neurodivergente” andere zelf-gediagnosticeerde identiteiten of persona’s willekeurig en op elk moment kunnen worden geclaimd – zonder voorafgaande biologische basis of binding aan de empirische werkelijkheid. De online gemeenschap reageert met positieve sociale en emotionele versterking en weerklank (hashtags; delen). Hierbij voelt de zelf-diagnosticerende persoon minder behoefte om aan emotieregulatie te werken. De zelf-gediagnosticeerde ziekte wordt een deel van de identiteit, en wordt tot een deel van het zelf-concept.
Literatuur
Haltigan, J. D., Pringsheim, T. M., & Rajkumar, G. (2023). Social media as an incubator of personality and behavioral psychopathology: Symptom and disorder authenticity or psychosomatic social contagion?. Comprehensive Psychiatry, 121, 152362.
Kardaras, N. (2022). Digital Madness: How Social Media Is Driving Our Mental Health Crisis–and How to Restore Our Sanity. St. Martin’s Press.
Müller-Vahl, K. R., Pisarenko, A., Jakubovski, E., & Fremer, C. (2022). Stop that! It’s not Tourette’s but a new type of mass sociogenic illness.