Google doodle vandaag Maria Sibylla Merian

Maria Sibylla Merian, insecto-theoloog

[blogherhaling] In het Rembrandthuis zag ik een paar jaar geleden de schitterende tentoonstelling over Maria Sibylla Merian, een Duits-Nederlandse vrouw tussen kunst en wetenschap.

“Maria Sibylla Merian (1647-1717) is de belangrijkste en meest invloedrijke natuurhistorische tekenaar die in de zeventiende eeuw in Nederland (en Suriname) werkzaam is geweest.

Een representatief overzicht van circa 100 meesterwerken, afkomstig uit tientallen prentenkabinetten en hier voor de eerste maal bijeengebracht, geeft de bezoeker inzicht in Merians wetenschappelijke onderzoek, observatie en minutieuze registratie van bloemen, insecten en reptielen.

-butterflies-insecten-metamorphose.jpg

Merian wordt tegenwoordig algemeen beschouwd als de eerste vrouwelijke entomoloog (insectenkenner), omdat zij haar onderzoek buitengewoon zorgvuldig registreerde en documenteerde. Even bijzonder als haar wetenschappelijke werk is haar avontuurlijke levensloop. Zo reisde zij op 53-jarige leeftijd naar Suriname om de insecten in het regenwoud te bestuderen. Ook als zelfstandig ondernemer onderscheidde zij zich van haar tijdgenoten door met haar dochters een succesvolle uitgeverij en drukkerij van boeken en prenten op te zetten.”

Voor Merian, net zoals voor haar beroemde voorganger Jan Swammerdam, was het onderzoeken en beschrijven van insecten een manier van godsdienst, zie ook uitvoerig mijn blog over “Insecto-theologie“.

Duroia eriopila_

Guavenzweig maria sybilla merian insecten theologie

Guavetak met spin

Duroia

Caiman_crocodil

Ananas

tulp

Granaatappelboom

voorjaarsbloemen tulpen

rood-geel gevlamde lelie

Iris Susiana (1700)

witte narcissen

www.passagenproject.com

Maria Trepp apr 2 Bloemen, Geschiedenis, Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland, Natuurwetenschap, OBA

Insecto-theologie Swammerdam Maria Sybilla Merian

20 comments

Eergisteren hoorde ik op de radio (Hoe?Zo!) insectofiel professor Marcel Dicke praten over het belang van insecten voor de mensheid. Het lijkt me wel een hele opgave om de missionaris van de insecten te willen zijn- tenslotte niet echt een geliefde soort.

Marcel Dicke had het niet alleen over de biologie maar ook over de cultuurgeschiedenis van de insecten, die hij in zijn nieuw boek Blij met een dooie mug bespreekt.

Natuur en cultuur van de insecten houden ook mij bezig.

Vrolijke muggedichten en de mug bij in Alice in Spiegelland vindt men in mijn blog Muggedicht.

Maar meestal worden insecten met dood, duivel en bederf geassocieerd: zie bijvoorbeeld een installatie met paspoorten van vluchtelingen, dode muggen en bloedspatten; en duivelse insectenmensen bij Jeroen Bosch.

Jeroen Bosch Mens als insect

In de bloemstukken van de 17^e eeuw staan de insecten als herinnering aan de dood (memento mori).

Maar in de wetenschap vindt men in de 17^e eeuw juist het tegenovergestelde. Insecten staan dan niet voor dood en duivel, maar voor de vinger Gods. Insecten bestuderen is niet minder dan lezen in de “Bybel der natuure”.

Maria Sybilla Merian liet de wonderbaarlijke metamorphosen van rupsen in vlinders zien .

In zijn zeer lezenswaardig boek “Het ‘Boeck der Natuere’, Nederlandse geleerden en de wonderen van Gods schepping 1575-1715” (gratis download via dbnl) schrijf Eric Jorink over Jan Swammerdam en diens onderzoek aan insecten.

“Volgens Jan Swammerdam openbaarde God zich bij uitstek in de microscopisch verfijnde structuur van insecten, zoals bijvoorbeeld in de facet-ogen van een bij.”

Swammerdam Insecto-theologie

Dit is een originele tekening van Swammerdam, gemaakt rond 1677, die later werd gereproduceerd in diens postume Bybel der natuure (1737-1738).

Guido Gezelle heeft het later zo verwoord:

HET SCHRIJVERKE

O Krinklende winklende waterding
met ‘t zwarte kabotseken aan,
wat zien ik toch geren uw kopke flink
al schrijven op ‘t waterke gaan!
Gij leeft en gij roert en gij loopt zo snel,
al zie ‘k u noch arrem noch been;
gij wendt en gij weet uwen weg zo wel,
al zie ‘k u geen ooge, geen één.
Wat waart, of wat zijt, of wat zult gij zijn?
Verklaar het en zeg het mij, toe!
Wat zijt gij toch, blinkende knopke fijn,
dat nimmer van schrijven zijt moe?
Gij loopt over ‘t spegelend water klaar,
en ‘t water niet meer en verroert
dan of het een gladdige windtje waar,
dat stille over ‘t waterke voert.
o Schrijverkes, schrijverkes, zegt mij dan, –
met twintigen zijt gij en meer,
en is er geen een die ‘t mij zeggen kan: –
Wat schrijft en wat schrijft gij zo zeer?
Gij schrijft, en ‘t en staat in het water niet,
gij schrijft, en ‘t is uit en ‘t is weg;
geen christen en weet er wat dat bediedt:
och, schrijverke, zeg het mij, zeg!
Zijn ‘t visselkes daar ge van schrijven moet?
Zijn ‘t kruidekes daar ge van schrijft?
Zijn ‘t keikes of bladtjes of blomkes zoet,
of ‘t water, waarop dat ge drijft?
Zijn ‘t vogelkes, kwietlende klachtgepiep,
of is ‘et het blauwe gewelf,
dat onder en boven u blinkt, zoo diep,
of is het u, schrijverken zelf?
En t krinklende winklende waterding,
met ‘t zwarte kapoteken aan,
het stelde en het rechtte zijne oorkes flink,
en ‘t bleef daar een stondeke staan:
“Wij schrijven,” zoo sprak het, “al krinklen af
het gene onze Meester, weleer,
ons makend en leerend, te schrijven gaf,
één lesse, niet min nochte meer;
wij schrijven, en kunt gij die lesse toch
niet lezen, en zijt gij zo bot?
Wij schrijven, herschrijven en schrijven nog,
den heiligen Name van God!”

Een zeer geestige satire op “insecto-theologie” vindt men in Voltaires filosofische vertelling Micromégas die onder meer over Swammerdam, Huygens enz gaat.

Maria Trepp dec 9 Kunst, musea & tentoonstellingen, Literatuur, Natuurwetenschap, OBA, Religie, moraal, humanisme& atheïsme

Roos met vlieg: memento mori

4 comments

Ik heb niet alleen stokrozen maar ook echte roosjes in mijn tuin staan (al vind ik de stokrozen veel mooier en onpretentieuzer).

De bleekroze kleur van de stokroos hier bij een roos. Minder breekbaar vind ik.

Het kleurenschema voor webdesigners noemt dit “misty rose” .

[Hier een weergave met hoge resolutie http://www.passagenproject.com/misty_rose_blassrosa_roos.jpg ]

Pas nadat ik de foto had genomen zag ik het kleine vliegje… en ja, het ongedierte hoort bij de bloemenstillevens als een memento mori.

Hier een uitsnede uit een bloemstuk van Jan Davidz de Heem.

Maria Trepp jun 2 Bloemen, Fotografie, Kunst, musea & tentoonstellingen, OBA

Insectenmensen/Insectoiden bij Jeroen Bosch, James Ensor, Voltaire en Heinrich Heine

4 comments

Het fantastische werk van Ensor (nu tentoongesteld in Den Haag) herinnert in sommige aspecten aan Jeroen Bosch.

Net als Bosch heeft Ensor de val der opstandige engelen geschilderd.

Jeroen Bosch, Val van de opstandige engelen

Jeroen Bosch maakt een overgang van engel naar duivel door de vallende engelen tot insectenmensen te transformeren.

Jeroen Bosch, Gevallen engel/insectenmens

Jeroen Bosch, Insectenmens

In Ensors val van de engelen zijn engelen noch duivels te onderscheiden; het schilderij is een Turneriaanse licht-vuurzee.

James Ensor, Val der opstandige engelen

Maar in een vrolijk zelfportret heet Ensor zichzelf als

insectenmens weergegeven.

De informatie van het museum bij deze prent luidt:

“In de prent “Zonderlinge insecten” refereert Ensor aan een passage uit “Die Launen der Verliebten” van Henrich Heine, waarin een kever verliefd is op een vlieg. De libel links, met de kop van Mariette Rousseau kijkt in de richting van een kever met de kop van Ensor, die verlegen voor zich uit blikt.”

Die Launen der Verliebten

Heinrich Heine

Mich lockt
nicht Gold, Rubin und Smaragd;

Ich weiß, daß Reichtum nicht glücklich macht.

Nach Idealen
schwärmt mein Sinn,

Weil ich eine stolze Fliege bin. –

Der Käfer
flog fort mit großem Grämen;

Die Fliege ging ein Bad zu nehmen.

Wo ist denn
meine Magd, die Biene,

Daß sie beim Waschen mich bediene;

Daß sie mir streichle
die feine Haut,

Denn ich bin eines Käfers Braut.

Wahrhaftig,
ich mach eine große Partie;

Viel schöneren Käfer gab es nie.

Sein Rücken
ist eine wahre Pracht;

Da flammt der Rubin, da glänzt der Smaragd.

Sein Bauch
ist gülden, hat noble Züge;

Vor Neid wird bersten gar manche Schmeißfliege.

Spute dich,
Bienchen, und frisier mich,

Und schnüre die Taille und parfümier mich;

Reib mich
mit Rosenessenzen, und gieße

Lavendelöl auf meine Füße,

Damit ich
gar nicht stinken tu,

Wenn ich in des Bräutgams Armen ruh.

Schon
flirren heran die blauen Libellen,

Und huldigen mir als Ehrenmamsellen.

Sie winden
mir in den Jungfernkranz

Die weiße Blüte der Pomeranz.

Viel
Musikanten sind eingeladen,

Auch Sängerinnen, vornehme Zikaden.

Rohrdommel
und Horniß, Bremse und Hummel,

Die sollen trompeten und schlagen die Trummel;

Sie sollen
aufspielen zum Hochzeitfest –

Schon kommen die bunt beflügelten Gäst,

Schon kommt
die Familie, geputzt und munter;

Gemeine Insekten sind viele darunter.

Heuschrecken
und Wespen, Muhmen und Basen,

Sie kommen heran – Die Trompeten blasen.

Der Pastor
Maulwurf im schwarzen Ornat,

Da kommt er gleichfalls – es ist schon spat.

Die Glocken
läuten, bim-bam, bim-bam –

Wo bleibt mein liebster Bräutigam? – –

Bim-bam,
bim-bam, klingt Glockengeläute,

Der Bräutgam aber flog fort ins Weite.

Die Glocken
läuten, bim-bam, bim-bam –

Wo bleibt mein liebster Bräutigam?

Der
Bräutigam hat unterdessen

Auf einem fernen Misthaufen gesessen.

Dort blieb
er sitzen sieben Jahr,

Bis daß die Braut verfaulet war.

Voor literaire voorbeelden van insecten met menselijk gedrag uit de tijdsperiode van Ensor zie ook (voor een vrolijke variante) Lewis Carroll, Alice in Spiegelland, hoofdstuk “Looking-Glass Insects”; en voor de klassieke nachtmerrie over een menselijk insect zie Kafka’s Gedaanteverwisseling.

Ook Voltaire schrijft uitgebreid over de mensen als insecten in zijn sciencefiction Micromégas.

Het hele sciencefiction genre zijn is in feite vol van insectoiden:

Insectoid aliens are commonly found in science fiction, being featured in classic sci-fi novels like Starship Troopers and Ender’s Game, as well as television shows such as Star Trek and Doctor Who. They also make an appearance in classic games such as Starflight, modern games like StarCraft and Warhammer 40,000 as well as the Star Wars universe. Examples of insectoid aliens in sci-fi anime are the “Uchuu Kaijuu” (“Space Monsters”) from Gunbuster and the “Vajra” from Macross Frontier. (wikipedia)

Maria Trepp

Maria Trepp mrt 31 Duitstalige literatuur, Kunst, musea & tentoonstellingen, Literatuur, OBA

Meest recente berichten

maansverduistering 16-7-2019 Den Haag