DSM-5 en ADHD

Sinds 18 mei geldt een nieuwe standaard voor de diagnose van psychische aandoeningen, de zogenaamde DSM-5, opvolger van DSM-4. De DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) bestaat uit diagnoses van psychische ziektes en daar bijhorende symptomenlijsten en wordt uitgegeven en opgesteld door de American Psychiatric Association.

De DSM poogt ziektebeelden vergelijkbaar te maken en zorgt ervoor dat ziektebeelden via symptoomlijsten duidelijk gedefinieerd zijn. De DSM heeft grote invloed op ziektekostenvergoeding en op de ontwikkeling van nieuwe medicijnen.

De kranten hebben al veel aandacht besteed aan de zeer problematische opgerekte definities van ziektebeelden in de nieuwe DSM-5. ( bijvoorbeeld Trouw 18 mei 201: “Zijn wij allemaal gek?”; de Volkskrant 18 mei “Wie is er straks gestoord?”). Veel van de nieuwe in de DSM-5 beschreven ziektebeelden zijn omstreden.

Terug naar Normaal

De grootste criticus van de nieuwe DSM-5 is de Amerikaanse psychiater Allen Frances, die nota bene zélf verantwoordelijk was voor de oude versie DSM-4.  Frances was onlangs in Nederland naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek Terug naar Normaal, waarin hij erg kritisch is en vreest dat gezonde mensen ziek worden verklaart zodat de pillenfabrikanten hiervan nóg rijker worden.

ADHD

Hij vertelt over de stoornis ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder; hyperactiviteitstoornis), waarvan velen menen dat deze een modeziekte is die door farmaceutische bedrijven wordt geëxploiteerd, en die in de DSM-5 nóg breder wordt gedefinieerd. Het aantal mensen met ADHD dat medicijnen krijgt is de laatste decennia sterk gestegen, mede dankzij de DSM waarin de stoornis officieel werd erkend en dankzij het steeds meer gebuikte middel Ritalin. Frances zegt dat wereldwijd het aantal kinderen met de diagnose ADHD de afgelopen twintig jaar is verdrievoudigd, en de Volkskrant schrijft dat 200 duizend Nederlanders nu medicatie tegen ADHD nemen, een stijging van gemiddeld 14 procent per jaar.

Veel mensen zijn bang dat een te ruime ADHD diagnose leidt tot stigmatisering en tot problematisch pillengebruik. Velen vrezen ook dat kinderen, en dat met name jongens, te weinig ruimte krijgen om te bewegen of om af en toe baldadig te zijn, en met diagnoses en medicijnen tot aanpassing en rust worden gedwongen.

Historica Angela Crott doet onderzoek naar jongensopvoedboeken en is er tegen om drukke jongens te bestempelen als ADHD’ers. ‘Het is normaal jongensgedrag.’

“In oktober 2005 sprak het kinderrechtencomité CRC van de Verenigde Naties zijn zorgen uit over overdiagnose van ADHD en het te vaak voorschrijven van psychoactieve middelen. Het comité sprak zich uit voor meer studie naar de diagnose.” (Wikipedia)

Ook de politiek neemt nu stelling in het ADHD/Ritalin –debat:

Staatssecretaris Van Rijn wijst er op dat het voorschrijven van Ritalin tegen gedragsstoornissen onder jongeren de afgelopen jaren explosief is gestegen en wil nu een “gezinsregisseur” inzetten,  die alle hulp coördineert en met steun van familie en vrienden het ‘opvoedkundig klimaat’ poogt te versterken om het sterk gestegen beroep op de jeugd-ggz te verminderen.

DSM-5 en ADHD

Maar de DSM-5 vergroot [!] nu de groep van  ADHD-patiënten en dus van potentiële Ritalin-gebruikers, ten eerste omdat de stoornis nu ook bij volwassenen wordt vastgesteld, en ten tweede omdat de symptomen niet bij een leeftijd van minder dan zeven jaar voor het eerst moeten optreden, maar pas bij een leeftijd van 12 jaar.

Links:

Ritalin is geen snoepgoed

EMEA: Advies veilig gebruik van Ritalin (pdf)

Gezondheidsraad: Advies en Behandeling van ADHD

Landelijk kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie: Meer over ADHD

Ritalin geven aan kinderen is geen kindermishandeling (radio1)

Wetenschap 24 De zin van Ritalin

ADHD: in de hersenen of tussen de oren?

De ADHD-Hype

DSM5- dwangbuis of leidraad?

De duivelse DSM-5

De bijbel van de psychiatrie

 Interview met Allen Frances over DSM-5 (CVZ magazine)

Maria Trepp

Maria Trepp  May 21, 2013 psychologie

Shades of red: Karl Marx

Om de 195e verjaardag van Karl Marx te vieren heeft de Duitse kunstenaar Ottmar Hörl 500 1 meter grote rode Karl-Marx- kabouters opgesteld in Marx’ geboortestad Trier. Niet in 50 tinten rood, maar in vier tinten rood.

Het magazine Der Spiegel klaagt over de “Vergartenzwergung” van Karl Marx. Ik weet nu al dat “Vergartenzwergung” mijn Duits lievelingswoord 2013 gaat worden.

Hoe dan ook  zie  ik dit kunstproject als een geestig commentaar op de manier waarop autoriteiten worden verkleind en uitgehold- iedereen kookt er zijn eigen soep van de theorieën van de grote denkers.

Het project staat overduidelijk in de traditie van Walter Benjamin en Andy Warhol. In zijn essay ‘Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid’  betoogt Benjamin uitvoerig dat de moderne mogelijkheden om kunstwerken technisch te reproduceren het karakter van de kunst diepgaand heeft veranderd.

Maar de reproductie heeft niet alleen de kunst veranderd. Alles is anders en al helemaal met internet. De hele samenleving is veranderd, en alle autoriteiten – welke dan ook-  vechten om hun status.

Maar volgens mij kan Karl Marx- de echte- dit wel aan.

Zie ook mijn blog Marxisme, ideologiekritiek, humanisme, emancipatie

Ook Hörls omstreden Hitler-kabouters worden in Trier getoond in een aparte tent. Deze Hitler-figuren werden in 2008  eerder al in België getoond (in 700 kopieën), onder de naam “Poisoned”.  Ik vind de associatie “kabouter-Hitler” als “kabouter-volkscultuur-kitsch-Hitler” associatie begrepen helemaal zo gek nog niet.

www.passagenproject.com

Maria Trepp  May 12, 2013 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland, Uncategorized

Meidoorn foto: Maria Trepp

De meidoorn bij Marcel Proust/Op zoek naar de verloren tijd

[herhaalblog]

Een paar citaten uit Marcel Proust Op zoek naar de verloren tijd, De kant van Swann:

“In mijn oren gonsde het van de geur van de meidoorn. De haag leek op een lange rij kapellen die onder een dikke laag op het altaar gestrooide bloemen verdwenen; daaronder tekende de zon op de grond en scherp traliewerk, alsof haar licht door een kerkram viel: de geur breidde zich net zo olieachtig en vol, alsof het een vaste vorm geworden was uit, als toen ik voor het altaar van de Heilige Maagd stond en de net zo opgeschikte bloemen droegen elk op dezelfde nonchalante wijze hun glinsterende meeldraden, fijne stervormige ribben in laat-gotische stijl zoals in de kerk de ajouren balustrade van de galerij of de stijlen van de gebrandschilderde ramen en die hier ontloken in de witte zinnelijkheid van bloeiende aardbeien. […]
Maar ik kon nog zo lang voor de meidoorns blijven staan om mij door hen te laten bezielen , hun een plaats geven in mijn geest die er niets mee wist te beginnen, hun onzichtbare onveranderlijke geur te verliezen en weer terugvinden, mij één voelen met hun ritme dat hun bloemen, hier en daar, met een jeugdige opgewektheid en op onverwachte afstanden zoals bepaalde muzikale intervallen, vormden, ze boden me tot in ’t oneindige dezelfde charme met een onuitputtelijke overvloed, maar zonder dat ik dieper in hen kon doordringen, zoals er bepaalde melodieën zijn, die men honderdmaal achtereen speelt zonder ook maar iets meer achter hun geheim te komen.“ [Uitgeverij De bezige Bij, 2002, p. 188]

Proust schrijft nog veel meer over de meidoorn, hij gaat door, pagina op en pagina neer.

“Ik keerde naar de meidoorn terug als naar een kunstwerk waarvan men meent dat men het beter ziet als men er een ogenblik niet naar gekeken heeft, maar het gaf niet of ik mijn ogen met mijn handen afschermde om niets anders te zien, het gevoel dat ze in mijn opwekten bleef onbestemd en vaag, trachtte vergeefs zich los te maken en met de bloemen te verbinden.[…]

[De grootvader zei:] ‘Je houdt toch zo veel van meidoorns, kijk dan eens naar deze met roze bloemen; wat is die mooi! ‘ Inderdaad was het een meidoorn, maar dan roze, nog mooier dan de witte. Ook deze was voor een feest versierd – voor een van die echte feesten wat alleen kerkelijke feesten kunnen zijn, omdat ze immers niet zoals de wereldlijke door een gril van het toeval aan een of andere willekeurige dag geplakt worden, die er niet speciaal toe voorbestemd is en die niet iets essentieel feestelijks heeft- maar nog rijker, want de bloemen die zo dicht op elkaar aan de takken zaten dat ze, zoals de pompons rondom een rococo herdersstaf, geen plaats onversierd lieten, waren ‘in kleur’ [….] “

meidoorn weissdorn

Uit: Marcel Proust, Op zoek naar de verloren tijd, De kant van Swann , [Uitgeverij De bezige Bij, 2002, p. 189]

zie ook: Terug naar 1913, het jaar dat Marcel Proust de literatuur veranderde

Het werk van Marcel Proust is vrij van copyright. Download hier de Engelse versie van Swann’s Way, Remembrance of Things Past, Volume One

De Franse texten kunt u hier downloaden.

maria trepp  Apr 27, 2013 Fotografie, Literatuur

Vroege voorstellingen van  buitenaards leven:Bernard le Bovier de Fontenelle (1657 – 1757).

Christiaan Huygens noemt zijn gedachten over buitenaards leven al in de openingszin van de “Cosmotheoros”, zijn laatste tekst, die geschreven is in de vorm van een brief aan zijn broer Constantijn jr:

“Het kan nauwelijks anders wezen, zeer waarde Broeder, of iemand, die met Copernicus oordeelt, dat het Aardrijk, ’t welk wij bewonen, een van de Dwaalstarren  is, die rondom de Zon draaien, en van de zelve haar licht krijgen, moet somtijds denken, dat het niet onredelijk is te stellen, dat alle de andere Kloten, zo wel als de onze, hare sieraden, en misschien ook hare bewoners, hebben [….] .

Op de eerste pagina’s van “Cosmotheoros” geeft Huygens ook een beknopt overzicht over de auteurs die vóór hem al serieus of ironisch over buitenaards leven hadden geschreven. Hij noemt Nicolaas van Cusa (Cusanus), Giordano Bruno , Johannes Kepler en ook Bernard le Bovier de Fontenelle, en diens boek “Gesprekken over de vele werelden” (download hier de Engelse versie).

Bernard le Bovier de Fontenelle”Gesprekken over de vele werelden”

Wikipedia: “In 1686 kwam zijn Entretiens sur la pluralité des mondes (Gesprekken over de vele werelden) uit, een reeks van fictieve dialogen, waarin hij vernuftig en galant, een goed opgeleide man laat optreden, die gedurende zes avonden, een geïnteresseerde markiezin en haar dochter (en met hen een overwegend een vrouwelijk publiek op het oog hebben) tijdens nachtelijke wandelingen in het park uitleg geeft over de wonderen van de sterrekunde, op basis van Nicolaus Copernicus, Galileo Galilei, Johannes Kepler en Rene Descartes. Het boek was een groot succes en werd in 1804 in het Nederlands vertaald als Redenvoering (by wyze van gesprekken,) over verscheide waerelden in ’t geheel-all; op nieuw uit het Fransch vertaald.”

Christiaan Huygens en Fontenelle waren beiden leden van de Franse wetenschapsacademie.

Academie des Sciences

Cosmotheoros en Entretiens overlappen hier en daar, ook al omdat Fontenelle veel gebruik maakte van Huygens’ eerdere publicaties. Maar anders dan Huygens gaat Fontenelle uit van de superieure positie van de aarde, die volgens hem het ideale afstand van de zon heeft en dus de meest intelligente en bijzondere bewoners. Huygens wil daar niets van weten, hij ziet er geen reden waarom de mens meer bijzonder zou zijn dan andere planetenbewoners.

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Apr 4, 2013 Astronomie, Christiaan Huygens

Vroege voorstellingen van  buitenaards leven: Johannes Kepler

Christiaan Huygens noemt zijn gedachten over buitenaards leven al in de openingszin van de “Cosmotheoros”, zijn laatste tekst, die geschreven is in de vorm van een brief aan zijn broer Constantijn jr:

“Het kan nauwelijks anders wezen, zeer waarde Broeder, of iemand, die met Copernicus oordeelt, dat het Aardrijk, ’t welk wij bewonen, een van de Dwaalstarren  is, die rondom de Zon draaien, en van de zelve haar licht krijgen, moet somtijds denken, dat het niet onredelijk is te stellen, dat alle de andere Kloten, zo wel als de onze, hare sieraden, en misschien ook hare bewoners, hebben [….] .

Op de eerste pagina’s van “Cosmotheoros” geeft Huygens ook een beknopt overzicht over de auteurs die vóór hem al serieus of ironisch over buitenaards leven hadden geschreven. Hij noemt Nicolaas van Cusa (Cusanus), Giordano Bruno und Johannes Kepler, die ook in ander verband veel terug komt in Huygens’”Cosmotheoros”. 

Christiaan Huygens had zich bij het schrijven van zijn wetenschapsfictie “Cosmotheoros” georiënteerd aan een wetenschappelijk-fantastisch verhaal van Johannes Kepler , “Somnium (de droom)  (details over dit verhaal en Keplers reptielachtige maanwezens zie Wikipedia  en download hier de Duitse Tekst van Keplers Somnium (pdf) . Ondanks veel verschillen tussen Cosmotheoros en Somnium zijn heel wat overlappingen te vinden. Beide verhalen “verkopen” het Copernicaanse systeem aan een breed publiek, met wetenschappelijke én imaginaire middelen. Beide boekjes  gebruiken een sterk pedagogische kneep om het zonnesysteem aanschouwelijk te maken:  zij plaatsen bewoners op planeten of maanden en beschrijven in detail wat men vanuit een andere planeet, of vanuit onze maan kan waarnemen.

Zowel Kepler alsook Huygens beschrijven hoe de aarde (bij Kepler “Volva” genoemd) vanuit de maan uitziet. Maar Kepler neemt aan, dat op de maan water vloeit, en er ook fantastische levende wezens rondspoken; de maankraters ziet hij als bouwwerken. Huygens gelooft niet in water op de maan en is sceptisch tegenover de gedachte van maanbewoners.

Kepler schrijft uitvoeriger over het perspectief “de aarde gezien vanuit de maan” dan Huygens, en hij geeft anders dan Huygens ook ruimte aan een schildering, wat de maanbewoners bij een maansverduistering zien: een partiële zonsverduistering.

Partiële zonsverduistering foto Maria Trepp

Hier de passage uit Huygens’ “Cosmotheoros” van 1698 over wat eventuele maanbewoners vanuit de maan van de aarde zien. Huygens begint uit te leggen dat de bewoners aan de “achterkant” van de maan de aarde nooit zien, aan de “voorkant”deze altijd zien. Net als Kepler beschrijft hij ook dat de maanlingen de aarde in schijngestalten zien, en dat de aarde voor hun ogen rond draait, waarbij zij meer van de aarde kunnen zien dan mensen zelf konden zien ten tijde van Huygens.

Aarde vanuit de maan gezien

“De Maan-kloot is bij hen [=eventuele maanbewoners, M.T.] in twee Halfronden verdeeld, zoodanig, dat, die in het ene wonen, altijd het gezicht van onze Aarde genieten; die in het ander leven, dat gezicht altijd missen: behalve dat sommige, omtrent de grenzen van beiden wonende, het zelve gezicht soms verliezen, soms wederkrijgen. Zij nu, die onze Aarde zien, zien dezelve altijd in de Lucht hangende, en veel gooter dan de Maan ons voor komt, als bijna met een viermaal groter Middellijn. Maar dat is wonderlijk, dat zy dezelve altijd by nacht en dag in dezelve plaats van den Hemel, gelijk als onbeweglijk, zien hangen, sommige recht boven hun hoofd, sommige in een zekere hoogte van den Gezichteinder [horizon] afstaande, andere in den Gezichteinder zelve gelegen, en ondertussen om haar As omdraijende, vervolgens in den tijd van vier en twintig uuren vertonende alle de gewesten die ze behelst; en derhalve ook die (het ware te wensen dat wij ze ook mochten zien) welke aan beide de Assen ons, Aardrijk-bewoners, nog onbekend blijven. Daarenboven zien zy haar ook in ligt aangroeiende, en in den maandelijken omloop verminderd; en aldus bij beurten vol, half, en tot hoornen verkleind, met dezelve verandering van gedantens, die de Maan-kloot aan ons vertoont.”

aarde vanuit de maan

 

Halve aarde, zie tekst

Maria Trepp  Apr 3, 2013 Astronomie, Christiaan Huygens

Vroege voorstellingen van  buitenaards leven: Giordano Bruno

Christiaan Huygens noemt zijn gedachten over buitenaards leven al in de openingszin van de “Cosmotheoros”, zijn laatste tekst, die geschreven is in de vorm van een brief aan zijn broer Constantijn jr:

“Het kan nauwelijks anders wezen, zeer waarde Broeder, of iemand, die met Copernicus oordeelt, dat het Aardrijk, ’t welk wij bewonen, een van de Dwaalstarren  is, die rondom de Zon draaien, en van de zelve haar licht krijgen, moet somtijds denken, dat het niet onredelijk is te stellen, dat alle de andere Kloten, zo wel als de onze, hare sieraden, en misschien ook hare bewoners, hebben [….] .

Op de eerste pagina’s van “Cosmotheoros” geeft Huygens ook een beknopt overzicht over de auteurs die vóór hem al serieus of ironisch over buitenaards leven hadden geschreven. Hij noemt Nicolaas van Cusa (Cusanus) en Giordano Bruno.

Giordano Bruno (1548 – 1600) was een Italiaanse filosoof, priester, vrijdenker en kosmoloog, die in 1600 door de Inquisitie in Rome tot de brandstapel werd veroordeeld. Bruno kwam met de idee van een oneindig heelal, met de zon als een ster tussen de andere sterren die ook planeten hebben.

Giordano Bruno over buitenaards leven

In zijn boek De l’Infinito, Universo e Mondi verklaarde hij dat de sterren net zoals onze zon zijn, dat het universum oneindig is, dat het een oneindig aantal van werelden bevat en dat deze werelden door een oneindig aantal intelligente wezens worden bevolkt.

Intelligent buitenaards wezen

Maria Trepp  Apr 2, 2013 Christiaan Huygens, Cosmotheoros

Vroege Voorstellingen van buitenaards leven: Nicolaas van Cusa

Christiaan Huygens noemt zijn gedachten over buitenaards leven al in de openingszin van de “Cosmotheoros”, zijn laatste tekst, die geschreven is in de vorm van een brief aan zijn broer Constantijn jr:

“Het kan nauwelijks anders wezen, zeer waarde Broeder, of iemand, die met Copernicus oordeelt, dat het Aardrijk, ’t welk wij bewonen, een van de Dwaalstarren  is, die rondom de Zon draaien, en van de zelve haar licht krijgen, moet somtijds denken, dat het niet onredelijk is te stellen, dat alle de andere Kloten, zo wel als de onze, hare sieraden, en misschien ook hare bewoners, hebben [….] .

Op de eerste pagina’s van “Cosmotheoros” geeft Huygens ook een beknopt overzicht over de auteurs die vóór hem al serieus of ironisch over buitenaards leven hadden geschreven. Hij noemt Nicolaas van Cusa (Cusanus), (1401 -1464),  filosoof, wiskundige, astronoom, humanist en auteur van het boek  De docta ignorantia (1440), de “geleerde onwetendheid”, waarin hij een speculatieve kosmologie ontwikkelt en in het twaalfde hoofdstuk over sterren- en maanbewoners schrijft.

Nicolaas van Cusa over buitenaards leven

Cusanus draagt ook de hypothese van een veelheid van werelden voor.

De werelden bestaan niet onsamenhangend naast elkaar, maar zijn geïntegreerd in het systeem van het ene universum dat ze allemaal bevat. Met deze ideeën voltrekt Cusamus een radicale breuk met het geocentrische werelbeeld van de toenmalige kosmologie dat door de opvattingen van  Ptolemaeus en  Aristoteles  werd bepaald. Hij verwerpt het idee van een hiërarchische opbouw van de wereld met de Aarde als “beneden” en de vaste sterren als de bovenste hemel alsmede het idee van onbeweeglijke hemelpolen. Het geocentrische wereldbeeld vervangt hij niet door een heliocentrisch wereldbeeld; veel meer heeft de wereld voor hem noch een centrum noch een periferie. In zo’n wereld kan er ook geen absolute beweging zijn, omdat er geen referentiekader is, en alle beweging relatief is.

Maar Cusanus argumenteert niet empirisch en ook niet astronomisch, maar puur metafysisch, en is daarom – anders dan men zou denken-  geen  voorloper van Copernicus.

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Apr 1, 2013 Christiaan Huygens, Cosmotheoros

Christiaan Huygens en Nicolaas Copernicus

Christiaan Huygens noemt Copernicus al in de openingszin van zijn “Cosmotheoros”, zijn laatste tekst, die geschreven is in de vorm van een brief aan zijn broer Constantijn jr:

“Het kan nauwelijks anders wezen, zeer waarde Broeder, of iemand, die met Copernicus oordeelt, dat het Aardrijk, ’t welk wij bewonen, een van de Dwaalstarren  is, die rondom de Zon draaien, en van de zelve haar licht krijgen […] “

Nicolaas Copernicus 1560

Hypothesis_Copernicana Nicolaas Copernicus

Christiaan Huygens’ laatste tekst “Cosmotheoros” (1698) was een populairwetenschappelijk schrift dat tot doel had het copernicaanse systeem begrijpelijk en aanschouwelijk te maken en te verdedigen.

De verdediging van het copernicaanse systeem was aan het einde van de 17e eeuw zeker nog nodig.

Hoewel Galilei al overtuigd was dat zijn astronomische waarnemingen het heliocentrische wereldbeeld van Copernicus ondersteunden,was er in de 17e eeuw nog geen dwingend bewijs voor de Copernicaanse visie op de wereld: alle waarnemingen, zoals als de manen rond Jupiter en Saturnus of de Venus-fasen waren ook met het geocentrische model van Tycho Brahe compatibel, waarin de zon en de maan om de aarde draaien, en de andere planeten rond de zon.

Het was pas James Bradley die in 1729 de beweging van de aarde ten opzichte van de sterren kon aantonen, en daarmee het geocentrische model definitief kon weerleggen.

De katholieke Kerk hing in de tijd van Huygens nog het model van Tycho Brahe aan.

Model Tycho Brahe Christiaan Huygens Cosmotheoros

Model van Tycho Brahe waarin de zon en de maan om de aarde draaien, en de andere planeten rond de zon

Het model van Nicolaas Copernicus was verboden sinds 1616; dit verbod werd pas in 1822 opgeheven.

Huygens zelf ontmoette met zijn Systema Saturnium (1659) weerstand bij de inquisitie.

Toen Huygens in 1659 zijn waarnemingen aan Saturnus, de nieuwe maan Titan en het ring-systeem, in Systema Saturnium publiceerde, raakte hij in de problemen met de katholieke kerk, en werden zijn bevindingen beoordeeld als ketters, omdat deze het stelsel van Copernicus ondersteunden.

De jezuïet Honoré Fabri en de instrumentmaker Eustachio Divini publiceerden een weerlegging van de waarnemingen en theorieën van Huygens, waarop deze met een verdedigingsschrift kwam.

Uiteindelijk kwam een evaluatiecommissie onder leiding van Giovanni Alfonso Borelli tot de conclusie dat Huygens gelijk had.

Namens de commissie werd een schaalmodel van Saturnus en zijn ring gebouwd, en dit werd dan vanuit de verte met een telescoop bekeken, waarbij men precies de waargenomen verschijningen van Saturnus vond.

Saturnus ringen model Christiaan Huygens Borelli

In verband met de Huygenstentoonstelling 2013 plaats ik hier elke dag een (nieuw of hernieuwd oud) Christiaan-Huygens-Blog.

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Mar 28, 2013 Astronomie, Christiaan Huygens

Christiaan Huygens Cosmotheoros Wereldbeschouwer

Christiaan Hugens’ Cosmotheoros (1698)

Christiaan Huygens’ laatste tekst, die pas na zijn dood is verschenen, is een filosofische tekst met de titel “Cosmotheoros” of “De wereldbeschouwer”. “Cosmos” is het Heelal en “theoros” is in het Grieks “de beschouwer” – het woord “theorie” is van Grieks “beschouwen” afgeleid. Huygens zelf is dan ook de beschouwer die met zijn telescoop naar de sterren kijkt, én de “theoreticus” die het onzichtbare berekent.

Cosmotheoros is geschreven in het Latijn, heeft zeer veel interesse gewekt, en werd snel in veel talen vertaald: Nederlands, Engels, Duits, Zweeds, Frans, Russisch. Huygens was internationaal bekend, hij was lid van zowel de Engelse Royal Society (opgericht in 1662) als de Franse Académie des Sciences (opgericht in 1666) en heeft jarenlang als lid van de Académie en met een jaargeld van de Franse koning in Parijs gewoond.

Academie_des_Sciences_ Christiaan Huygens

Cosmotheoros is een fascinerende tekst: het gaat hier om een vroege vorm populairwetenschap, en ook om een vroege vorm van wetenschapsfictie, sciencefiction. De tekst geeft de lezer een beknopte toegang tot het leven en werk van Christiaan Huygens, omdat Huygens de meeste belangrijke mensen en samenwerkingpartners uit zijn

Galilei

leven noemt. Hij noemt wetenschappers die hem sterk hebben beïnvloed, zoals Galilei en

Johannes Kepler

Kepler, maar ook zijn samenwerkingspartners zoals zijn broer Constantijn junior en de Italiaans –Franse astronoom Domenico Cassini. Zeer belangrijk is Huygens’ eigen positionering tegenover Descartes en tegenover Newton, waarmee Cosmotheoros dan ook eindigt: een scherpe afbakening tegenover Descartes, en een open deur naar Newton (zie hierover eerdere blogs in de lijst rechts).

In Cosmotheoros verwijst Huygens ook naar zijn eigen belangrijke teksten, zoals bijvoorbeeld zijn schrift over de maan van Saturnus en de ringen van Saturnus (Systema Saturnium), zijn schriften over telescopen en optica en zijn beroemde publicatie over het licht.

Zo gezien is de Cosmotheoros Huygens’ intellectueel testament.

“Cosmotheoros”, een overzicht over de inhoud

De tekst heeft volgende hoofdthema’s:

• de onderbouwing en illustratie van het Copernicaanse stelsel (dat in die tijd nog geenszins algemeen aanvaard was)
• de gedetailleerde beschrijving van het zonnestelsel: astronomische gegevens (baan en rotatie, manen) en fysieke eigenschappen (atmosfeer, oppervlakte) van zon, planeten en manen; het perspectief vanuit de verschillende planeten en manen op de andere hemellichamen. Daarbij komen moderne wetenschap en gedachtespel samen. Grote nadruk ligt op de schoonheid van de Aarde en de Kosmos, en het genot van de wetenschapper.
• de nauwkeurige opsomming van alles wat op aarde leeft en groeit en van wat de mens allemaal kan, inclusief technische vondsten door Huygens zelf en zijn tijdgenoten: telescoop, microscoop, slingeruurwerk.
• de gissing over intelligente planetenbewoners die vermoedelijk niet minder presteren dan de mens
• beschouwingen over oorlog, vrede, moraal, godsdienst
• de meting van de afstand tot de andere sterren die als zonnestelsels met planeten worden beschreven.

Personen die herhaaldelijk worden genoemd en kritisch worden besproken zijn Kepler, Descartes, en de jezuïet Athanasius Kircher. Ook Giordano Bruno wordt meerdere keren genoemd, net als de astronoom Domenico Cassini.

In verband met de Huygenstentoonstelling 2013 plaats ik hier elke dag een (nieuw of hernieuwd oud) Christiaan-Huygens-Blog.

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Mar 28, 2013 Cosmotheoros

Volle maan: het oranje maangezicht

Christiaan Huygens schrijft in zijn tekst “Cosmotheoros” veel over de maan, en hij verwijst instemmend naar de schrift van Plutarchus over het maangezicht “De facie in orbe Lunae”.

maangezicht Plutarchus

Oranje volle maan boven Leiden 18-4-2011

Plutarchus maangezicht/Mondgesicht Christiaan Huygens Cosmotheoros

Het maangezicht – zie je het?

Plutarchus’ schriftje over de volle man is in het Engels op internet te lezen.

Plutarchus zelf verwijst wederom naar andere denkers, die voor hem die over de maan hadden gefilosofeerd, en hij komt met een mooi gedicht, toegeschreven aan Hegesianax. Ik citeer het hier in het Engels:

“With fire she shines all round, but in the midst
More blue than black appears a maiden’s face
And moisten’d cheeks, that blush to meet the gaze.”

In het Duits klinkt het zo:

“Herrlich glänzt der Mond

Von feurigen Strahlen um geben

Aber ein Frauenaug erscheint in der Mitte der Scheibe

Blauer als Saphir, und eine Stirn, mit lieblicher Röte

Prangend….“

En laten we het even in het Nederlands proberen:

“Prachtig straalt de maan.

Omgeven door vurige stralen

kijkt een gezicht met blauwe ogen

en blozende wangen

ons aan.”

Plutarchus bespreekt uitvoerig de oppervlakte van de maan, die ons als menselijk gelaat kan voor komen. Overigens is het erg mooi in het Engels, dat het woord voor oppervlakte [van de maan] en het woord voor“gezicht” samenhangt als surface/face.

Zie ook mijn blog over de vrouw in de maan, en Shakespeare’s Midzomernachtsdroom

In verband met de Huygenstentoonstelling 2013 plaats ik hier elke dag een (nieuw of hernieuwd oud) Christiaan-Huygens-Blog.

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Mar 27, 2013 Christiaan Huygens, Fotografie, Geschiedenis

25 en 26 maart 1655 Christiaan Huygens ontdekt Saturnusmaan Titan

Saturnus met ring en maan Titan

Christiaan_Huygens

Christiaan Huygens heeft zijn waarnemingen van Saturnus opgeschreven in zijn wereldberoemde tekst “Systema Saturnium” uit 1659. Daar verklaart hij niet alleen de verschijningsvormen van de ringen van Saturnus, maar beschrijft hij ook de “begeleider” van Saturnus die hij heeft gezien, de grootste maan van Saturnus, die later door anderen “Titan” werd genoemd. Eerder had Huygens al in een schriftje met de titel “De Saturnio Luna Observatio Nova” zijn waarnemingen over de begeleider van Saturnus openbaar gemaakt.

De originele tekst “Systema Saturnium” in het Latijn en een Franse vertaling plus alle afbeeldingen staan op de site van dbnl

Christiaan Huygens schrijft over de ringen en de maan van Saturnus:

“Waarnemingen aangaande Saturnus

Welnu, op 25 maart 1655 volgens de Gregoriaanse kalender, ongeveer om 8 uur ‘s avonds, zag ik Saturnus met de armen naar twee kanten volgens een

Christiaan Huygens Systema Saturnium

rechte lijn uitgestrekt. Op ongeveer drie boogminuten afstand naar het westen bevond zich een klein sterretje a, in een zodanige positie dat als door beide armen een rechte lijn zou worden getrokken deze het sterretje zou raken, of in elk geval op heel korte afstand onderdoor zou passeren. Naar het oosten stond een ander sterretje b, iets verder van Saturnus verwijderd, en veel lager ten opzichte van de lijn van de armen. En op dat moment vermoedde ik voor de eerste keer dat ster a Saturnus begeleidde, omdat ik hem ook andere keren in zijn nabijheid had gezien, op ongeveer dezelfde plaats.”

“De volgende dag, te weten 26 maart, bevond de ster a zich in dezelfde positie en op dezelfde afstand ten opzichte van Saturnus, maar b stond twee keer zo ver als eerst. Daaruit volgde, omdat de afstand tussen de sterretjes a en b groter was geworden, dat in elk geval een van beide een dwaalster was. En ik besloot dat dit noodzakelijk ster a moest zijn, omdat ik wist dat Saturnus in deze tijd in retrograde beweging was. Ster a had zich dus kennelijk in dezelfde richting als Saturnus bewogen, want anders had hij nu veel dichterbij moeten zijn. Er was echter geen reden om de andere, b, niet voor een vaste ster te houden. Sterker, het was logisch om hem als zodanig te beschouwen, want hij had zich in een dag zover van Saturnus verwijderd als diens beweging vereiste. En dat de zaak inderdaad niet anders was werd door de volgende waarnemingen aangetoond.

In het originele manuscript zijn veel (latere) schetsen van Saturnus en zijn begeleider te zien die Huygens heeft gemaakt, zoals deze:

Huygens legt op verschillende data zijn waarnemingen van de begeleider van Saturnus nauwkeurig vast, en in “Systema Saturium” beschrijft hij dan ook hoe hij de omloopstijd berekent:

“Toen ik de waarnemingen van de eerste paar maanden naging bevond ik dat Saturnus door zijn maan wordt omgelopen in een tijd van ongeveer zestien dagen. Want op de plaats waar deze maan op 25 maart 1655 werd gezien bleek hij zestien dagen later, dus op 10 april, te zijn teruggekeerd. Evenzo werd hij op 3 en 19 april van hetzelfde jaar op dezelfde plaats waargenomen, net als op de 13de en 29ste van die maand. Toen ik dit had vastgesteld maakte ik een cirkel die de baan van de begeleider weergaf met Saturnus in het midden, in zestien stukken verdeeld, zoals bijgevoegde figuur laat zien

Langs deze cirkel wordt de begeleider omgevoerd volgens de orde van de tekens [van de dierenriem]. Ik stelde dit niet omdat enige waarneming mij daartoe dwong, maar omdat ook onze maan en de begeleiders van Jupiter in die richting bewegen. Toen naderhand echter de hypothese waarmee de verschijnselen van de hengsels worden verklaard was bevestigd, bleek dat ik deze beweging terecht zo had bepaald.”

C.D. Andriesse schrijft in zijn ietwat sentimentele Huygens-biografie “Titan kan niet slapen” (Andriesse noemt Huygens “Titan”) over de manier waarop Huygens zijn prioriteit bewaakte: net als Galilei het eerder had gedaan, met een anagram.

“Naar sterrenkundigen in Londen en Praag zond Christiaan Huygens een anagram dat bestond uit een vers van Ovidius en de letters uuuuuuu ccc rr h n b q x. Het vers was: ‘Admovere oculis distantia sidera nostris’ (Verre sterren bewegen naar onze ogen). Wie vermoeden kon waar dit anagram over ging, wist al die letters te rangschikken tot: ‘Saturno luna sua circumducitur diebus sexdecim horis quatuor’
(Om Saturnus draait zijn maan in zestien dagen en vier uren)

Het objectief van de telescoop waarmee Huygens Titan voor het eerst heeft gezien, met het erin gegraveerde anagram, wordt bewaard in het Utrechts Universiteits­museum.

christiaan-huygens-admovere-lens

In verband met de Huygenstentoonstelling 2013 plaats ik hier elke dag een (nieuw of hernieuwd oud) Christiaan-Huygens-Blog.

www.passagenproject.com


Read more..

Maria Trepp  Mar 25, 2013 Astronomie, Christiaan Huygens

Christiaan Huygens: `Cosmotheoros`, een lange brief aan zijn broer Constantijn Huygens jr.

De laatste tekst die Christiaan Huygens (1629 – 1695) schreef, het filosofisch schrift “Cosmotheoros” of “Wereldbeschouwer” (1698, postuum gepubliceerd), heeft de vorm van een brief aan zijn oudere broer Constantijn jr. ,  geboren 1628 – een jaar voor Christiaan -, en gestorven 1697, twee jaar na Christiaan.

Titelpagina Cosmotheoros

De titelpagina van de “Cosmotheoros” vermeldt de geadresseerde broer Constantijn als secretaris van

William_III_Landing_at_Brixham

stadhouder-koning Willem III. Toen Willem III van Oranje koning van Engeland werd (1688), werd Constantijn jr. aangesteld als zijn secretaris.

In de Cosmotheoros-brief klaagt Christiaan Huygens dan ook over de lange afwezigheid van Constantijn in Engeland, en betreurt deze afwezigheid, omdat de broers -die verbonden waren door een hechte vriendschap en wetenschappelijke samenwerking – dan niet verder konden werken aan hun telescopen en niet samen naar de sterren konden kijken.

Christiaan Huygens

Constantijn Huygens jr., oudere broer van Christiaan

Christiaan (links) en Constantijn Huygens jr

Christiaan Huygens schrijft een lange brief, om zijn broer te verheugen met een tekst over “buitenaardse” dingen, maar het is duidelijk – en Christiaan schrijft het ook zelf- dat de tekst ook voor andere geïnteresseerden is bedoeld. De tekst hoort thuis in een hele reeks van 17^e-eeuwse populairwetenschappelijke publicaties die het Copernicaanse systeem wilden ondersteunen.

Christiaan herinnert zijn broer in deze openbare brief aan het gemeenschappelijk vervaardigen van lenzen en van telescopen, en aan het plezier dat de broers daarmee hadden. Hij herinnert zijn broer ook aan de  steeds langere telescopen die de beiden samen hadden gebouwd.

De broers maakten telescoopobjectieven met steeds grotere diameter en brandpuntsafstand. Omdat deze zeer lange telescopen onder hun eigen gewicht verbogen leidde dat tot hun uitvinding van de buisloze telescoop: het objectief was op een paal gemonteerd; het oculair was op een statief geplaatst.

Buisloos telescoop Christiaan Huygens Constantijn Huygens

Wikipedia:

“Constantijn presenteerde in 1690 een objectief met een diameter van 190mm, en een brandpuntsafstand van 37,5 m aan de Royal Society^[4], die nog steeds zijn handtekening draagt. De Royal Society heeft ook twee andere zeer lange brandpuntsafstand telescoopobjectieven verworven in 1725, beide gemaakt door Constantijn.”

Van de site van het Museum Boerhaave kan een publicatie worden gedownload “Een vernunftig geleerde”, over de technische vondsten van Christiaan en Constantijn Huygens.

Uit het hoofdstuk over “Kijkers”:

“Sterrenkijkers zouden Christiaan Huygens gedurende zijn hele leven fascineren. Per slot van rekening was zijn faam te danken aan de ontdekking van de helderste

maan en de ring van Saturnus. Die had hij waargenomen met kijkers waarvan hij de lenzen samen met zijn broer Constantijn had geslepen.”

“Naarmate beide broers de lenzenslijpkunst beter onder de knie kregen, werden hun kijkers steeds langer. Een kijker van 23 voet volgde in het najaar van 1655 en nog langere zouden in de daaropvolgende jaren gemaakt worden. Vooral tussen 1683 en 1687 slepen zij veel lenzen voor kijkers met grote brandpuntafstanden, tot wel 210 voet toe.

In eerste instantie ontwikkelden de gebroeders Huygens steeds langere kijkers om grotere hoekvergrotingen mogelijk te maken, maar zij probeerden tegelijkertijd ook de hinderlijke kleurschifting (chromatische aberratie) in hun lenzen te beperken.”

 

Christiaan Huygens bezocht in 1689 zijn broer in Engeland. De dagboeken van de broers uit deze tijd zijn bewaard gebleven, en gedeeltelijk te lezen in de Christiaan Huygens – biografie van C.D. Andriesse.

Literatuur

Keesing, Elisabeth, Constantijn en Christiaan: verhaal van een vriendschap. Amsterdam 1983

In verband met de Huygenstentoonstelling 2013 plaats ik hier elke dag een (nieuw of hernieuwd oud) Christiaan-Huygens-Blog.

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Mar 24, 2013 Astronomie, Christiaan Huygens

Saturnus en zijn ringen van ijsbrokken

Christiaan Huygens heeft als eerste beschreven dat de merkwaardige gestalte van Saturnus, die met telescopen werd waargenomen, moest worden toegeschreven aan een ring. De waarnemingen van Galilei en anderen leken erop dat Saturnus aanhangsels had, maar Huygens kon aantonen dat de ring Saturnus niet raakt, al lijkt het uit het perspectief vanuit aarde dat de ringen aan Saturnus als hengels of armen vast zitten. (Zie Christiaan Huygens en de ringen van Saturnus)

Christiaan Huygens Saturnus ringen

Christiaan Huygens over de ringen van Saturnus

Huygens had gelijk, en omdat hij zelf ook de toekomstige verschijningen van Saturnus met of zonder armen kon voorspellen, afhankelijk van de positie van aarde en Saturnus ten opzichte van elkaar, gaven de meeste echte kenners hem ook gelijk.

Toch was er nog een controverse over de natuur van de ring. Huygens hield stug vol, dat de ring een schijf was van een bepaalde dikte. Dat schreef hij 1659 in Systema Saturnium, en schreef hij kort voor zijn dood 1695 nog eens in Cosmotheoros.

Vincent Icke schrijft in zijn boekje “De ruimte van Christiaan Huygens” (2009):

“Wij weten nu dat de ring geen vast lichaam kan zijn en eigenlijk had Huygens dat ook kunnen weten. Een van de regels van baanbewegingen, die ook hij kende, is de Derde Wet van Kepler: de omloopstijd rondom de Zon of een planeet neemt naar buiten toe af. De binnenkant van de ring zou dus veel sneller moeten draaien dan de buitenkant, waardoor zo’n groot lichaam uiteen gescheurd zou worden. Kleinere objecten kunnen die kracht wel weerstaan, maar ook dan is er iets van te merken: de getijden.

De ringen van Saturnus zijn een flinterdunne wolk ijsgruis, zo plat dat een schaalmodel ter grootte van een bierviltje honderd maal zo dun zou zijn als een vel papier.” (p.68)

Al in de tijd van Huygens hebben een aantal mensen geopperd dat de ring uit vele kleine objecten zou kunnen bestaan zoals “sterren van ijs” . Maar Huygens geloofde daar niet in.

Christiaan Huygens en Saturnus ringen van ijs

Christiaan Huygens en Saturnus ringen van ijs

Artistieke impressies van het binnenste van de ijsringen van Saturnus

 

Deze tekst staat ook op mijn Duitse blog over Huygens

Der Saturn und seine Ringe aus Eisbrocken

Video Saturnus en zijn ringen

In verband met de Huygenstentoonstelling plaats ik hier elke dag een (nieuw of oud) Christiaan-Huygens-Blog.

Meer over Christiaan Huygens

www.passagenproject.com

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Mar 23, 2013 Astronomie

Voltaires Micromégas is een in 1752 verschenen filosofisch verhaal, dat als een van de eerste werken uit het genre sciencefiction wordt beschouwd.

Voltaires Micromégas, een alien van Sirius

Het verhaal beschrijft het bezoek op Aarde van een wezen van de ster Sirius, genoemd Micromégas, en zijn reisgenoot, de secretaris van de Academie van

Voltaires Micromégas’ alien reisgenoot komt van Saturnus

de planeet Saturnus.

Voltaires Micromégas is de eerste sciencefiction waar buitenaardse astronauten naar de aarde komen. Bij Voltaire gaat het om vriendelijke intelligente buitenaardse wezens, een vroege vorm dus van E.T.

Micromégas knoopt aan bij Christiaan Huygens’ filosofisch essay Cosmotheoros (1698) waarin Huygens veel over de bewoners van andere planeten schrijft.

In Voltaires Micromégas vindt men ook tal van verwijzingen naar Fontenelle, wiens boek Gesprekken over de vele werelden (1686) in veel opzichten met het Huygens’ beschrijving in Cosmotheoros (1695) overlapt. Huygens deelde echter uiteindelijk Fontenelles antropocentrische bevinding niet dat de Aarde met haar gematigde klimaat en de ideale afstand tot de zon de meest verfijnde en

Christiaan Huygens

gevarieerde bevolking zou hebben, en dus superieur aan alle andere planeten is.

Zowel Huygens alsook Fontenelle waren lid van de Franse academie van wetenschappen, die door Voltaire wordt geparodieerd.

Fontenelle

Academie_des_Sciences_Parijs Voltaire Micromégas

Voltaire laat Sirius- en Saturnus-bewoners optreden, en sluit dus goed aan op de thema’s “Saturnus” en “Sirius” in het werk van Christiaan Huygens.

Voltaire Micromégas

Huygens heeft de ringen van Saturnus beschreven ; de eerste maan van Saturnus ontdekt , en de afstand tot Sirius met een nieuwe methode verbazingwekkend goed geschat.

Voltaires vertelling verwijst ook, impliciet en expliciet (in het zesde hoofdstuk) naar Swifts Gullivers reizen (1727).

Micromégas is een satirische vertelling. Uit het perspectief van twee reizende buitenstaanders geeft Voltaire pittige en filosofische maatschappijkritiek, net zoals Montesquieu dat eerder deed met zijn Perzische brieven (1721).

Voltaires Micromégas, HOOFDSTUK I

vertaling (concept) Maria Trepp

Op een planeet met een baan om de ster Sirius leefde er een jonge man van grote intelligentie, wiens kennis ik de eer had te maken tijdens zijn recente bezoek aan onze kleine mierenhoop.
Hij heette Micromégas [*] , een toepasselijke naam voor grote mensen.

——– [*] Micro =klein, en mega=groot – Voltaire zinspeelt hier en verderop in de tekst op Christiaan Huygens, die met microscoop en telescoop nieuwe werelden van verwondering opende, de wereld van het reusachtig grote en het piepkleine . –

Hij had een gestalte van acht leuga , of 24.000 geometrische passen van vijf voet.

Sommige wiskundigen zullen- altijd bereid om voor het nut van de gemeenschap te werken- onmiddellijk hun schrijfgerei pakken, en vaststellen dat de heer Micromégas, inwoner van het land van Sirius, 24.000 passen groot is, wat overeenkomt met 20.000 voet, en omdat wij burgers van de Aarde amper vijf voet groot zijn , en onze wereld 9000 leuga omvang meet, zeg ik, dat het absoluut noodzakelijk is dat de globe, waar hij vandaan komt 21,6 miljoen keer groter in omvang is dan onze kleine planeet. Niets in de natuur is eenvoudiger en overzichtelijker.

———- De cijfers en de metingen kloppen vaak niet in deze tekst en zijn vermoedelijk bewust vervormd en verkeerd genoemd ————–

De soevereine staten van Duitsland of Italië, die men in een half uur doorkruisen kan, zijn in vergelijking met de rijken van Turkije, Moskou of China alleen vage afbeelden van de enorme verschillen die de natuur alle dingen heeft verleend.

De grootte van zijn Excellentie, die ik al heb genoemd, in aanmerking genomen zullen alle onze beeldhouwers en schilders het zonder bezwaar met eens zijn, dat zijn riem ongeveer 50.000 voet lang moet zijn, wat hem zeer goede proporties verleent. Omdat zijn neus een derde van zijn aantrekkelijk gezicht meet, en zijn aantrekkelijk gezicht een zevende van zijn aantrekkelijke lichaam meet, moet men vaststellen dat de neus van de Siriaan 6333 voet lang is, plus een kleine fractie; dit ligt voor de hand.

Wat zijn geest betreft is hij een van de meest gecultiveerden die we kennen.

Hij weet veel dingen.

Hij bedacht een paar dingen.

Hij was niet eens 250 jaar oud toen hij, zoals gebruikelijk, aan de meest bekende universiteiten van zijn planeet studeerde, waar hij uit pure wilskracht meer dan 50 van de stellingen van Euclides formuleerde. Dat is 18 meer dan Blaise Pascal, die, nadat hij – volgens het verslag van zijn zuster, -32 stellingen op een speelse manier had ontdekt, een nogal middelmatig wiskundige werd en een een zeer slecht metafysicus.

Tegen zijn 450e jaar, kort voor het einde van zijn jeugd, ontleed hij veel kleine insecten [*], niet meer dan 100 voet in diameter, die met gewone microscopen niet te zien waren. Hij schreef een opmerkelijk boek over, en dit verschafte hem wat inkomen.

———– [ *] Toespeling op Christiaan Huygens en op Antonie van Leeuwenhoek en Jan Swammerdam , de eerste microscopisten, die later in de tekst ook bij naam worden genoemd. ——

De moefti van zijn land, een zeer onwetende piekeraar, vond een aantal verdachte, nalatige, onhandige, en ketterse stellingen in het boek, rook ketterij, en stelde een harde achtervolging in; het was een controversiële vraag of de substantie van de vorm van vlooien op Sirius van dezelfde soort was als de van de worm. Micromégas schreef een pittige verdediging; hij bracht een paar vrouwen mee die in zijn voordeel getuigden, en het proces duurde 220 jaar. Tot slot liet de Mufti het boek door juristen veroordelen die het boek niet hadden gelezen – en de auteur werd veroordeeld om 800 jaar lang niet voor de rechter te verschijnen. Hij kreeg dus alleen de milde straf om te worden verbannen uit een rechtbank, die op niets meer dan pesten en kleinzieligheid bouwde. Hij schreef een vermakelijk lied ten koste van de Mufti, die weinig aandacht hieraan besteedde, en hij maakte een reis van planeet naar planeet om hart en geest te ontwikkelen, zoals het gezegde luidt.

Degenen die alleen met de postkoets of de wagen reizen zullen waarschijnlijk verbaasd zijn om over het vervoer met een ruimteschip te horen, omdat wij, op onze kleine hoop aarde, alleen begrijpen wat we gewend zijn. Onze reiziger was echter zeer vertrouwd met de wetten van de zwaartekracht en met alle andere aantrekkende en afstotende krachten. Hij gebruikte deze zo goed dat hij met de hulp van een zonnestraal of een komeet van bol tot bol sprong zoals een vogel van tak naar tak springt. Snel stak hij de Melkweg over, en ik moet melden dat hij door de sterren heen niet het mooie Empyrion kon zien dat de dominee Derham zich roemt met zijn telescoop te hebben gezien.

“…dat hij door de sterren heen niet het mooie Empyrion kon zien…”

Ik zeg niet dat de heer Derham slechte ogen heeft, God verhoede. Maar Micromégas was ter plekke, wat hem tot een betrouwbare getuige maakt, en ik zou niemand willen weerspreken.

———————— Voltaire verwijst naar het feit dat William Derham vermoedde dat de kosmische mist een opening zou zijn naar een lichtzone achter de “vaste sterren” ————–

Na een omweg kwam Micromégas naar de planeet Saturnus. Gewend als hij was om nieuwe dingen te zien, kon hij toch een lichte glimlach van superioriteit – dat zich soms ook bij de meest wijze van ons laat zien- niet onderdrukken bij de aanblik van de kleine omvang van de planeet en haar bewoners. Saturnus is weliswaar negen keer groter dan de Aarde, maar de burgers van dit land zijn voor de Siriaan dwergen, niet meer dan duizend voet hoog, of iets dergelijks. Hij en zijn mannen dreven eerst hun spot met hen, zoals de Italiaanse musici lachen om de muziek van Lully, wanneer ze naar Frankrijk komen. Maar omdat de Siriaan een goed hart had, begreep hij al snel dat een denkend wezen niet per se belachelijk is, omdat het is slechts 6.000 voet groot is.

Hij leerde de Saturnianer kennen, nadat hun schrik verdween. Hij bouwde een sterke vriendschap op met de secretaris van de Academie van Saturnus, een temperamentvolle man, die eerlijk gezegd nog niets uitgevonden had, maar de uitvindingen van anderen heel goed begreep, acceptabele verzen schreef en een aantal ingewikkelde berekeningen had uitgevoerd. Ter tevredenheid van de lezer zal ik een bijzonder gesprek weergeven, dat Micromégas op een dag met de secretaris voerde.

HOOFDSTUK II Gesprek tussen de bewoners van Sirius en Saturnus.

Nadat zijne excellentie ging liggen om te rusten, draaide zich de secretaris naar hem om.

“Je moet toegeven”, zei Micromégas, “dat de natuur zeer divers is.”

“Ja,” zei de Saturnianer, “De natuur is als een bloembed, waarin de bloemen -”

“Ugh!” zei de andere: “Hou op met bloembedden.”

De secretaris begon opnieuw. “De natuur is als een verzameling van blonde en brunette meisjes, waarvan het juweel-”

“Wat moet ik dan met je brunette meisje?” vroeg de andere.

“Dan is zij als een galerij van schilderijen, met de kenmerken -”

“Zeker niet!” Zei de reiziger. “Ik zeg nogmaals, dat de natuur als de natuur is. Waarom de moeite nemen om naar vergelijkingen te zoeken? “

“Om u een plezier te doen,” zei de secretaris.

“Ik wil geen plezier,” zei de reiziger. “Ik wil iets leren. Vertelt u me, hoeveel zintuigen de mannen op uw planeet hebben. “

“Vertelt u me, hoeveel zintuigen de mannen op uw planeet hebben.”

“We hebben slechts 72,” zei de academicus,“en we klagen altijd erover. Onze verbeelding overtreft onze behoeften. We vinden dat we met onze 72 zintuigen, onze ring en onze vijf manen te beperkt zijn; en ondanks onze nieuwsgierigheid en het vrij grote aantal passies, die voortvloeien uit onze 72 zintuigen, hebben we genoeg tijd om ons te vervelen.”

——————-Het aantal van de zintuigen is nog steeds onderwerp van wetenschappelijk debat . —–

Christiaan Huygens bespreekt het thema van de menselijke zintuigen in detail in zijn Cosmotheoros . Hij beschrijft de menselijke zintuigen, hij schrijft, waarom ook de planetenbewoners over deze zintuigen zouden moeten beschikken en schrijft dat hij dacht dat het mogelijk maar niet waarschijnlijk is, dat de planetenbewoners meer zintuigen dan hebben wij . ——————————————

“Ik geloof je, zei Micromégas, “omdat wij op onze planeet bijna 1.000 zintuigen hebben, en toch hebben we nog steeds een vaag gevoel, een soort van angst die ons waarschuwt dat er nog perfectere wezens zijn. Ik heb heel wat gereisd, en ik heb stervelingen gezien die ons ver overtreffen. Maar ik heb geen wezens gezien die alleen maar wensen wat ze echt nodig hebben en alleen nodig hebben wat zij zichzelf toestaan. Misschien kom ik op een dag naar een land waar niets ontbreekt, maar tot nu toe heb ik nog nooit van zo’n plek gehoord. “

De Siriaan en de Saturniaan bleven zich kwellen met speculaties, maar na uitgebreide en zeer ingenieuze argumentatie was het noodzakelijk om naar de feiten terug te keren .

-————— Zinspeling op Huygens’ speculatieve en soms ironisch provocerende gissingen in Cosmotheoros ——————–

“Hoe lang zal je leven?” vroeg de Siriaan.

“Oh, een zeer korte tijd,” antwoordde de kleine man van Saturnus.

“Wij hetzelfde”, zei de Siriaan. “We klagen altijd erover. Er moet een universele wet van de natuur zijn.”

“Oh, we leven slechts gedurende 500 omwentelingen rond de zon,” zei de Saturniaan. (Dit is volgens onze maatstaf ongeveer 15.000 jaar). “Dit betekent bijna op het moment te sterven waarop je geboren bent; ons bestaan is een punt, onze levensduur een moment, onze planeet is een atoom. Zodra we beginnen een beetje te leren komt al de dood, voordat we enige ervaring kunnen opbouwen. Wat mij betreft, durf ik helemaal geen plannen te maken. Ik zie mezelf als een druppel water in een grote oceaan. Ik schaam me, in het bijzonder voor u, dat ik een belachelijk figuur ben in deze wereld.”

Micromégas zei: “Als u niet een filosoof was, zou ik bang zijn om u over te belasten, als ik zeg dat onze levensduur 700 keer langer is dan de uwe, maar u weet heel goed dat het noodzakelijk is om het lichaam terug te geven aan de elementen, en de natuur in een andere vorm te doen herleven, die wij de dood noemen. Wanneer dat moment van de metamorfose komt, maakt het niet uit of men een eeuwigheid of een dag heeft geleefd. Ik heb landen bezocht waar men duizenden malen langer leeft dan wij, en ook zij sterven. Maar overal hebben de wezens het verstand om hun kleine rol te erkennen en om de Vader van de Natuur danken. Hij heeft in dit universum een schat aan soorten en variëteiten met een bewonderenswaardige uniformiteit verspreid. Bijvoorbeeld, alle denkende wezens zijn verschillend, maar alle lijken op elkaar in de gave van het denken en verlangen. Materie is overal, maar heeft andere eigenschappen op elke planeet. Hoeveel verschillende stofeigenschappen telt jullie planeet?”

“Als u de eigenschappen bedoelt,” zei de Saturniaan, “zonder welke de planeet naar onze mening niet zou kunnen existeren, tellen wij 300 van hen, zoals uitbreiding, ondoordringbaarheid, mobiliteit, zwaartekracht, deelbaarheid, en ga zo maar door.” “Blijkbaar,” antwoordde de reiziger, “is dit kleine aantal voldoende voor wat de Schepper nodig had voor uw huis. Ik heb bewondering voor zijn wijsheid in alles, ik zie overal verschillen, maar ook het evenredigheid. Jullie planeet is klein, en de bewoners zijn het ook. Zij hebben weinig zinnen, en uw materie heeft een klein aantal kenmerken; dit alles is het werk van de Voorzienigheid. Welke kleur heeft uw zon, wanneer men haar onderzoekt? “

“Sterk geel-wit,” zei de Saturniaan. “En als we een van haar stralen delen, vinden we dat deze zeven kleuren bevat.”

“Onze zon is rood,” zei de Siriaan, “en we hebben 39 basiskleuren. Er is geen zon van de vele die ik zag, die op haar lijkt net zoals er niemand onder jullie is van wie het gezicht identiek is aan dat van een ander.”

Na tal van dit soort vragen hoorde hij hoeveel wezenlijk verschillende substanties op Saturnus te vinden zijn. Hij hoorde dat er slechts ongeveer 30 zijn, zoals God, ruimte, materie, de wezens met uitbreiding van de zintuigen, de wezens met de uitbreiding van de zintuigen en de geest, de denkende wezens zonder extensie; zij, die transparant zijn, en zij, die het niet zijn enzovoort. De Siriaan, wiens thuisplaneet 300 substanties omvatte, en die op zijn reizen 3.000 van hen had ontdekt verraste de filosoof van Saturnus enorm met zijn verhalen.

Eindelijk, nadat zij elkaar een beetje hadden verteld van hetgeen ze wisten en veel van hetgeen ze niet wisten, en nadat ze tijdens de loop van een omwenteling rond de zon gediscussieerd hadden, besloten ze samen op een kleine filosofische reis te gaan.

HOOFDSTUK III. De reis van de twee bewoners van Sirius en Saturnus.

Onze twee filosofen waren net voorzien van een zeer mooi wiskundig gereedschap en klaar om in de atmosfeer van Saturnus te starten toen de heerser van Saturnus, die het nieuws van het vertrek gehoord had, in tranen kwam om te protesteren. Ze was een mooie, tengere brunette die slechts 660 vadem groot was, maar dit gebrek aan grootte compenseerde met vele andere voordelen.

“Wrede man!” riep ze, “nu ik jou gedurende1500 jaar kon weerstaan, en net toen ik begon om mij aan je te verbinden, en nog geen honderd jaar in je armen, verlaat jij mij om met een reus uit een andere wereld op reis te gaan. Ga maar, jij was gewoon nieuwsgierig, jij was nooit verliefd; als je een echte Saturniaan was, zou je me trouw blijven. Waarheen ga je vluchten? Wat wil je eigenlijk? Onze vijf manen zwerven minder dan jij, onze ring is minder tegenstrijdig. Het is voorbij, ik zal nooit iemand meer lief hebben.”

“onze ring is minder tegenstrijdig”

————– Zie Christiaan Huygens en de ring en de manen van Saturnus —————–

“Onze vijf manen zwerven minder dan jij”

De filosoof omhelsde haar en huilde met haar, filosoof, die hij was; de vrouw viel flauw, en verdween daarna, om zich met de hulp van een van de dandy’s van het land te troosten.

Onze twee ontdekkingsreizigers vertrokken direct, zij stapten eerst op de ring, die zij vrij plat vonden, zoals een illustere bewoner van onze kleine bol al had vermoed; van daaruit reisden zij gemakkelijk van maan tot maan.

—– “een illustere bewoner“ directe verwijzing naar Huygens en zijn opvatting van de ring van Saturnus ——————-

Een komeet kwam voorbij, en ze vlogen op hem mee, samen met hun dienaren en hun instrumenten.

———- zie Descartes, Huygens, Newton over kometen ———————–

Toen ze ongeveer 150 miljoen leuga gereisd hadden, ontmoetten zij de manen van Jupiter. Ze stopten bij Jupiter en bleven een week lang. Gedurende deze tijd ontdekten zij een aantal zeer wonderbaarlijke geheimen die nuttig zouden zijn geweest als men deze had kunnen publiceren, maar ze moesten zich terughoudend op te stellen vanwege de inquisitie, die een aantal van de resultaten als provocatie opvatte.

—Ook tegen de bevindingen van Christiaan Huygens maakte de inquisitie bezwaar————-

Maar ik heb een manuscript in de bibliotheek van de beroemde aartsbisschop van … .gelezen die mij met een vrijgevigheid en vriendelijkheid die onmogelijk genoeg kan worden geprezen- toestond om zijn boeken in te zien. Ik beloofde hem een lang artikel in de eerste editie van de Moréri. En ik zal zijn kinderen niet vergeten, een grote hoop voor het voortbestaan van het geslacht van hun beroemde vader.

Maar laten we nu terugkeren naar onze reizigers. Na het verlaten van Jupiter gekruisten zij een ruimte van ongeveer 100 miljoen liga en naderden de planeet Mars, die, zoals we weten, vijf keer kleiner is dan onze eigen planeet; draaiden zij zich om de twee manen die bij de planeet horen, maar die ontsnapt zijn aan de aandacht van onze astronomen.

———- Mars heeft twee kleine, onregelmatig gevormde manen: Phobos en Deimos (Grieks voor angst en terreur). Huygens wist dit nog niet. Er is geen algemene definitie voor de minimale grootte van een maan. —–

Ik weet heel goed dat Vader Castel zich, misschien zelfs vriendelijk, tegen het bestaan van deze twee manen zal verzetten, maar ik reken op degenen die met analogie argumenteren.

——— Huygens legt in zijn Cosmotheoros de waarde van het analogie argument uit —————-

Deze goede filosofen weten hoe onwaarschijnlijk het is dat Mars, zo ver van de zon, minder dan twee manen heeft gekregen. Hoe het ook ermee zij, onze onderzoekers vonden deze zo klein dat ze bang waren niet in staat te zullen zijn, om op hen te landen, en ze reden door als twee reizigers die het slechte spel van een dorpscabaret minachten en snel doorrijden.

Maar de Siriaan en zijn metgezel voelden al snel berouw. Ze reisden een lange tijd zonder iets te vinden. Eindelijk zagen zij het licht van een kleine kaars, het was de Aarde, en hij was een trieste aanblik voor degenen die net Jupiter hadden verlaten. Maar uit angst om wederom spijt te moeten hebben besloten ze om te landen.

Ondersteund door de staart van een komeet, en dan op een klaar staand poollicht, bewogen zij naar haar toe, en kwam op de Aarde aan de noordelijke kust van de Baltische Zee, op 5 Juli 1737 (datum nieuwe stijl).

De reizigers komen aan op aarde met een poollicht
(United States Air Force photo by Senior Airman Joshua Strang wikimedia commons)

HOOFDSTUK IV Wat op de planeet aarde gebeurde.

Na een pauze aten ze voor de lunch twee bergen, die hun manschap redelijk goed toebereidde. Toen besloten ze om het kleine land waar ze waren kennen te leren.

Ze gingen van noord naar zuid. De normale stap van Siriaan en zijn bemanning was ongeveer 30.000 voet groot. De dwerg van Saturnus, die niet meer dan een duizend vadem haalde, sleepte zich zwaar ademend achteraan. Hij moest elke keer twaalf stappen maken toen de andere één stap maakte: stel je eens een heel klein schoothondje voor (als het toegestaan is om een dergelijke vergelijking te maken), dat een kapitein van de wacht van de Pruisische koning volgt.

Omdat onze vreemden zich vrij snel beweegden, omcirkelden zij ze de aarde in 36 uur. De zon, of liever gezegd de aarde, maakt in feite een soortgelijke reis in een dag, maar men moet zich voorstellen dat het veel makkelijker gaat als men om zijn eigen as draait dan als men te voet onderweg is. Tenslotte kwamen zij terug op die plek, waar ze begonnen waren, na het zien van de kleine vijver die wij de Middellandse Zee noemen en het andere kleine meer dat onder de naam Oceaan een mollenheuvel omgeeft.

Het water reikte de dwerg nooit over zijn knieën, en de andere maakte nauwelijks zijn hielen nat. Op hun manier deden ze alles wat ze konden om te bepalen of de planeet bewoond was of niet. Ze hurkten, om overal te voelen, maar hun ogen en handen waren niet geproportioneerd voor de kleine wezens die hier kruipen; zij deden dan ook geen enkele waarneming die hen had doen vermoeden dat wij en onze bondgenoten, de andere bewoners van deze planeet, de eer hebben te bestaan

— Verwijzing naar het verhitte debat over de “veelvoud van werelden” en het leven op andere planeten, dat de 17e eeuw domineerde ———-

De dwerg, die soms een beetje te snel klaar was, besloot onmiddellijk dat de planeet onbewoond was. Zijn hoofdreden was dat hij niemand had gezien.

Micromégas wees hem beleefd op dat deze logica nogal gebrekkig was:

“Tenslotte,” zei hij, “Kunt u met uw kleine ogen bepaalde sterren van de 50e orde niet zien, die ik heel duidelijk zie. U concludeert dat deze sterren er niet zijn?”

“Ja maar, “zei de dwerg,” ik heb overal gezocht. “

“Ja maar,” antwoordde de andere, “je bent weinig gevoelig.”

“Ja maar,” antwoordde de dwerg, “Deze planeet is slecht gebouwd. Alles is zo onregelmatig en heeft zo’n belachelijke gedaante. Alles lijkt in chaos te verkeren: ziet u deze kleine beekjes; geen enkele verloopt in een rechte lijn; deze plassen water die op geen enkele manier rond, vierkant, ovaal, of regelmatig zijn; al die kleine, puntige, over de grond verspreide plekken, die mijn voeten schrappen? (Dit sloeg op de bergen.) Kijk naar de vorm, en hoe zeer deze planeet is afgeplat aan de polen,

——- Huygens en Newton hadden gesteld dat de aarde een afgeplatte sferoïde moet zijn. In de 18e eeuw konden expedities bewijzen dat dit inderdaad het geval is. ——-

en hoe onpraktisch zij om de zon draait, op een manier die die klimaatzones rond Noord- en Zuidpool onbewoonbaar maakt. Om de waarheid te vertellen, wat mij werkelijk doet denken dat deze globe onbewoond is, dat is, dat niemand die verstand heeft op dit ding zou willen blijven.”

“Nou,” zei Micromégas, “misschien hebben de bewoners van deze planeet geen verstand. Maar uiteindelijk kan er een reden voor dit alles zijn. Alles lijkt hier onregelmatig, zoals je zegt, omdat alles op Saturnus en Jupiter in een rechte lijn is getekend. Dit kan de reden zijn dat u zich een beetje vergist. Heb ik u niet verteld dat mij in mijn reizen overal erg veel variatie is opgevallen?”

De Saturniaan reageerde gelijk op al deze bezwaren. Het debat zou eindeloos door zijn gegaan, als niet Micromégas in zijn opwinding het geluk had om de draad van zijn diamanten ketting te breken. De diamanten vielen; zij hadden weinig aantal karaat en waren van zeer onregelmatige grootte; de grootste woog 400 pond, de kleinste 50 pond. De dwerg ving een aantal van hen op, en toen hij bukte om beter te zien, zag hij dat deze diamanten als een uitstekende microscoop waren geslepen. Hij pikte een kleine microscoop van 160 voet in diameter eruit en maakte het vast aan zijn oog, en Micromégas nam een van 2005 voet in diameter. De microscopen waren uitstekend, maar geen van beiden kon direct alles zien, en de microscopen moesten worden aangepast.

Tot slot zag de Saturniaan iets vaags, dat zich in de ondiepe wateren van de Oostzee bewoog; het was een walvis. Hij pikte deze voorzichtig op met zijn pink, en liet hem op de nagel van zijn duim aan de Siriaan zien, die een tweede keer lachte over de kleine schaal van de belachelijke dingen op onze planeet. De Saturniaan was er nu van overtuigd dat onze wereld werd bewoond, maar dacht meteen dat deze alleen werd bewoond door walvissen, en aangezien hij niet erg goed kon denken, was hij vastberaden de oorsprong en evolutie van zo’n klein atoom af te leiden, en uit te zoeken of het ideeën kon hebben, een of het wil en vrijheid bezat.

————- Voor de filosofische achtergrond van deze en de volgende passage over het atomisme en de ziel van dieren, zie het debat tussen Huygens en Descartes hier in detail —–

Micromégas was in de war.

Hij onderzocht het dier zeer geduldig en vond geen reden om te geloven dat het een ziel had. De twee reizigers waren dan ook geneigd te geloven dat er op onze aarde geen geest existeerde, toen ze plotseling met de hulp van de microscoop iets waarnamen dat de omvang van een walvis had en dat in de Baltische Zee zwom. We weten dat een groep onderzoekers op dit moment terugkeerde van de poolcirkel, waar ze een aantal observaties hadden gemaakt die tot dan niemand had durven te maken. De kranten beweerden dat hun schip aan de kust van de Botnische Golf aan de grond was gelopen en dat zij veel moeite hadden om alles op orde te brengen; maar dat is allemaal nog onduidelijk.

Ik zal ongekunsteld en zonder vooroordelen vertellen hoe het echt gebeurd is; en dat is geen kleinigheid voor een historicus.

Hoofdstuk V Experimenten en overwegingen van de twee reizigers.

Micromégas strekte langzaam zijn hand uit naar de plek waar het object was verschenen; wees met twee vingers, en trok deze dan terug uit angst om verkeerd begrepen te worden, opende en sloot zijn vingers, en pakte dan het schip waarop deze jongens voeren behendig op, en legde het op zijn vingernagel zonder het te drukken, uit angst het te beschadigen.

“Dit is een heel ander dier dan de eerste,” zei de dwerg van Saturnus.

De Siriaan nam het “beest” in zijn hand.

De passagiers en bemanning, die dachten dat ze getroffen waren door een orkaan, en ook dachten dat ze gestrand waren op een rots, begonnen rond te rennen; de matrozen pakten vaten met wijn, en gooiden ze overboord op Micromégas’ hand en sprongen achterna.

De landmeters namen hun kwadranten, sextanten, twee meisjes uit Lapland, en klommen op de vingers van de Siriaan. Ze maakten zoveel drukte dat hij eindelijk beweging voelde, die zijn vingers kriebelde. Het was een met staal beklede staaf die in zijn wijsvinger werd geduwd.

Hij dacht dat de tinteling werd veroorzaakt door het kleine dier dat hij in handen hield, en kon zich eerst niets anders voorstellen. De microscoop, welke een walvis niet echt van een boot kon onderscheiden, kon zoiets vaags als een menselijk wezen niet registreren.

Ik wil niet de eigendunk van anderen beledigen, maar ik beschouw het als mijn plicht om te weldenkende mensen te vragen hier iets op te merken. Op basis van de grootte van een man van ongeveer anderhalf meter is het gedaante dat wij op de aarde hebben die van een dier van ongeveer een 600.000ste van de grootte van een vlo op een bal van ongeveer vijf meter. Denk aan iets of iemand die de aarde in zijn handen kan houden, en die organen heeft in relatie tot de onze – en het kan goed zijn dat er zulke wezens existeren- en denk eraan, wat deze waarnemer zou denken van gevechten die een veroveraar in staat stellen een dorp in te nemen, alleen maar om het even later te verliezen.

——— Het perspectief van buiten de aarde in sciencefiction en ruimtevaart resulteert vaak in een pacifistisch perspectief, in ieder geval bij Voltaire en Huygens —————–

Ik twijfel er niet aan dat, als een kapitein van een troep imposante grenadiers mijn tekst leest, hij de grootte van de hoeden van zijn troepen laat vergrootten, met ten minste twee indrukwekkende voet. Maar ik waarschuw hem dat dit vergeefs zal zijn, omdat hij en zijn soortgenoten nooit groter zullen worden dan oneindig klein.

Wat een geweldige vaardigheden onze filosoof van Sirius nodig had om de atomen waar te nemen waarvan ik zojuist heb gesproken. Toen Leeuwenhoek en Hartsoeker de eerste microscopen maakten en dachten dat ze de korrels zagen waaruit we zijn gebouwd maakten ze zeker niet zo’n geweldige ontdekking.

Antonie_van_Leeuwenhoek

—- Leeuwenhoek en Huygens waren bekenden; en de bioloog Hartsoeker was een leerling van Christiaan Huygens ———-

Wat een vreugde Micromégas voelde om deze kleine machines te zien bewegen, hun jachtige bewegingen te bestuderen, en hen in hun bezigheden te volgen! Hoe hij schreeuwde! Met welke vreugde hij een van zijn microscopen in de handen van zijn reisgenoot duwde!

“Ik zie hen,” zeiden ze tegelijk, “Kijk maar hoe ze lasten dragen, bukken, weer opstaan.”

Ze spraken zo met trillende handen van blijdschap bij het zien van deze nieuwe objecten, en uit angst hen te verliezen. De Saturniaan viel van een overmaat van ongeloof in een overmaat van goedgelovigheid, toen hij dacht dat hij hen zag bij de paring.

“Ah!” zei hij. “Ik heb de natuur op heterdaad betrapt.”

Maar hij werd bedrogen door de schijn alleen; iets dat maar al te vaak gebeurt, bij het gebruik van een microscoop, en ook anders.

———— De Huygens-adept Hartsuiker geloofde dat in het sperma een humunculus is verborgen ————-

HOOFDSTUK VI. Wat er met hen bij de mensen gebeurde.

Micromégas, een veel betere waarnemer dan de dwerg, zag duidelijk dat de atomen met elkaar aan het praten waren, en wees zijn metgezel hierop, maar deze man kon niet geloven dat zulke wezens konden communiceren, omdat hij zich schaamde dat hij zich had vergist over hun voortplanting. Hij zelf had de gave van het woord, net als de Siriaan. Maar hij kon de atomen niet horen en hij vermoedde dus dat ze niet spreken. Trouwens, hoe zouden deze ongelofelijk kleine wezens stemorganen kunnen hebben, en wat zouden zij te zeggen hebben? Om te spreken, moet je denken, min of meer, maar als ze denken dan zouden ze zoiets als een ziel moeten hebben. Aan de andere kant leek het hem absurd om aan deze soort het equivalent van een ziel toe te schrijven.

———– – zie Huygens vs Descartes over dieren en hun ziel——–

“Maar”, zei de Siriaan, “je dacht meteen dat de wezens aan het paren waren. Denk je dat ze liefde beoefenen, zonder na te denken, en zonder een enkel woord te zeggen, of in ieder geval zonder zelf te worden gehoord? Stel je verder dat het moeilijker is om een argument te produceren dan een kind te maken? Allebei lijkt het mij een groot mysterie. “

“Ik durf niet te geloven of te ontkennen”, zei de dwerg. “Ik heb geen mening meer. We moeten proberen om deze insecten eerst te bestuderen, en ons dan pas uitspreken. “

Insectenmensen (Jeroen Bosch) : Voltaires Micromégas en Christiaan Huygens

De mens als insect, hier bij Jeroen Bosch

“Dat heb je heel goed gezegd,” zei Micromégas, en hij nam snel een schaar waarmee hij zijn nagels knipte, en uit het knipsel van zijn duimnagel improviseerde hij een soort hoorbuis, als een gigantische trechter, en hield het einde aan zijn oor.

De grootte van de trechter omvatte het schip en de hele bezetting. Zelfs de zwakste stem werd in de circulaire vezels van de nagels zodanig opgevangen dat de filosoof boven -dank zijn vlijt -het lawaai van ons insecten beneden goed kon horen. Na een paar uur kon hij al woorden onderscheiden, en tenslotte Frans begrepen. De dwerg kreeg het ook onder de knieën, zij het met meer moeite.

De verrassing van de reizigers verdubbelde per seconde. Ze hoorden hoe de mijten heel intelligent aan het praten waren. Deze kracht van de natuur leek hen onverklaarbaar.

U kunt zich voorstellen dat de Siriaan en de dwerg van ongeduld brandden om met de atomen te converseren.

De dwerg vreesde dat zijn donderende stem, en zeker die van Micromégas, de mijten zou verdoven en dat men niet zou worden begrepen. Zij moesten het stemvolume verminderen. Ze zetten tandenstokers in hun mond, waarvan de dunne uiteinden rond het schip vielen. De Siriaan liet de dwerg op zijn knieën zitten, en zette het schip met de bemanning op een vingernagel. Hij boog zijn hoofd en sprak zachtjes. Uiteindelijk vertrouwde hij op deze en andere voorzorgsmaatregelen, en begon zijn toespraak als volgt:

“Onzichtbare insecten, die de hand van de Schepper in de afgrond van de oneindige kleinheid schiep, ik dank hem dat hij mij toestaat dit schijnbaar ondoordringbaar mysterie te ontdekken.

——-ironie over de “insectotheologie” , zie meer hier——————–

Anderen aan mijn hof zouden zich niet neerbuigen om u audiëntie te verlenen, maar ik wantrouw niemand, en ik verleen u mijn bescherming.”

Als ooit iemand verrast was, waren het wel de mensen die deze woorden hoorden.

Ze konden niet achterhalen waar de woorden vandaan kwamen. De kapelaan van het schip reciteerde exorcismegebeden, de zeilers vloekten, en de filosofen van het schip ontworpen systemen; maar met welke systemen zij ook kwamen, zij konden ze niet achterhalen wie aan het praten was.

De dwerg van Saturnus, die een rustigere stem had dan Micromégas, vertelde in een paar woorden met welke species zij te maken hadden. Hij vertelde hen over de reis van Saturnus, vertelde wie de heer Micromégas was, en nadat hij klaagde over hoe klein zij waren, vroeg hij of zij zich altijd al in deze ellendige toestand in de buurt van het niets hadden bevonden, en wat ze deden in een wereld die aan de walvissen leek toe te behoren, en of ze blij waren, als zij zich reproduceerden, en of ze een ziel hadden; en honderd andere vragen van dit soort.

Een denker in het menselijk gezelschap, die meer moed had dan de anderen, en die geschokt was dat iemand zijn ziel in twijfel trok, keek naar de spreker met de hulp van een kwadrant, die in een kwart cirkel naar twee verschillende plaatsen wees, en sprak op de derde positie aldus:

“U denkt dan, meneer, dat omdat u van kop tot teen duizend vadem hoog bent, dat u-”

“Duizend vadem”, riep de dwerg. “Lieve hemel! Hoe kon hij mijn grootte weten? Duizend vadem! Men kan hem niet verwarren met een vlo. Dit atoom heeft mij gemeten! Hij is een landmeter, hij kent mijn grootte, en ik, die ik hem alleen door een microscoop kan zien, ik ken nog steeds niet zijn grootte!”

“Ja, ik heb u gemeten,” zei de landmeter, “en ik zal ook uw grote vriend meten.”

Het voorstel werd aanvaard, Zijne Excellentie legde zich plat, omdat, als hij overeind was gebleven, zijn hoofd omgeven was geweest door de wolken.

“…op een plek die dr. Swift zou benoemen”

Onze filosofen plaatsten een grote steel op hem, op een plek die dr. Swift zou benoemen; maar ikzelf houd me terug bij de benoeming, uit respect voor de dames. Door middel van een reeks onderling verbonden driehoeken concludeerden zij, dat wat ze zagen eigenlijk een jonge man van 120.000 voet was.

Micromégas sprak deze woorden:

“Ik realiseer me meer dan ooit dat we niets moeten beoordelen naar zijn schijnbare grootte. Oh God, U hebt een schijnbaar verachtelijke substantie intelligentie verleend! Het oneindig kleine kost u zo weinig als het oneindig grootte, en als het mogelijk is dat zulke kleine wezens als deze hier existeren, kan er net zo goed een denkend wezen zijn die groter is dan die van de prachtige dieren die ik in de hemel heb gezien, en wiens voeten alleen al deze planeet zouden bedekken.”

Een van de filosofen antwoordde dat hij zich kon voorstellen, dat er intelligente wezens waren die veel kleiner zijn dan de mens. Hij vertelde weliswaar niet alle sprookjes die Vergil vertelt van de bijen. Maar hij sprak over wat Swammerdam heeft ontdekt, en wat Reaumur heeft ontleed. Hij verklaarde uiteindelijk dat er dieren zijn die voor de bijen zijn wat bijen zijn voor de mens, en wat de Siriaan zelf voor de grote dieren is, waarvan hij eerder gesproken had, en wat deze grote dieren voor de andere substanties zijn, vergeleken met wie zij dan weer atomen zijn. Gaandeweg werd het gesprek interessant en Micromégas sprak nu als volgt:

HOOFDSTUK VII Gesprek met de mensen.

“Oh intelligente atomen, aan wie de Eeuwige zijn vaardigheid en zijn macht wilde bewijzen, zonder twijfel moeten jullie pure vreugde op jullie planeet beleven; tenslotte bestaan jullie uit weinig materie en bijna uitsluitend uit geest, dus jullie brengen zeker het leven door met denken en met liefhebben, dus in het ware leven van de geest. Nergens heb ik waar geluk gevonden, maar hier is het zonder twijfel.”

Bij dit alles schudden de filosofen het hoofd, en een van hen, die meer openhartig was dan de anderen, zei, dat- afgezien van een klein aantal inwoners die in slecht aanzien verkeerden- de rest een verzameling van gekke, kwaadaardige en ellendige mensen was.

“We hebben meer stof dan nodig is, om kwaad te doen” zei hij, “voor het geval dat het kwaad afkomstig is van het stof, en te veel geest, als het kwaad van de geest afkomstig is. Wist u bijvoorbeeld, dat terwijl ik nu met u spreek, 100.000 hoedendragende gekken van onze species 100.000 andere dieren, die tulbanden dragen, hebben gedood, of door hen werden afgeslacht, en dat wij sinds mensenheugenis bijna het gehele oppervlak van de aarde voor dit doel gebruiken.

-—————- bedoeld wordt de Russisch-Turkse Oorlog (1735-1739)——–

De Siriaan huiverde, en vroeg de reden voor dit vreselijk conflict tussen deze piepkleine dieren.

“Het is een probleem,” zei de filosoof, “van een paar bergen van modder ter grootte van je hiel.

———- bedoelt wordt het schiereiland Krim ———–

Het is niet zo dat een van deze miljoenen mannen die elkaar de keel opensnijden zich om deze hoop modder bekommert. Het is gewoon een kwestie ervan of deze hoop een tot bepaalde man moet behoren, die we ‘Sultan’ noemen, of tot een ander, die we, om welke reden dan ook, “Tsaar” noemen. Geen van hen heeft ooit dit kleine stukje aarde gezien, of zal het ooit zien, en bijna geen van deze dieren, die elkaar doden, heeft ooit zelf het dier gezien voor wie ze doden.”

“Het wrede noodlot,” riep de Siriaan verontwaardigd. “Wie kan deze waanzin van gewelddadigheid begrijpen? Dit verhaal maakt dat ik graag drie stappen zou willen nemen, en de hele mierenhoop van belachelijke moordenaars verpletteren.”

“Niet je tijd te verspillen,” antwoordde de andere: “Deze hier werken zelf al snel genoeg in de richting van hun ondergang. Weet dat na tien jaar maar slechts een honderdste van deze schurken nog zal leven. Weet dat, zelfs als ze geen zwaarden hebben getrokken, honger, moeheid of onmatigheid hen zal inhalen. Daarnaast is het niet zo dat deze hier moeten worden gestraft; het zijn deze andere barbaren die uit de veilige holtes van hun kantoor instructies geven voor de slachting van een miljoen mensen, terwijl ze nog hun laatste maaltijd verteren, en daarna God hun plechtige dank zeggen.”

De reiziger werd overvallen door medelijden met het kleine menselijke ras, toen hij deze verrassende contrasten ontdekte. “Omdat u tot het geringe aantal van wijzen hoort,” zei hij tegen deze heren, “en omdat u blijkbaar niemand voor geld vermoordt, vertelt u mij, alstublieft, waarmee u uw tijd doorbrengt.”

“We ontleden vliegen,” zei de filosoof, “we meten lijnen, verzamelen getallen, en we zijn het eens met elkaar over twee of drie vragen die we nog niet begrijpen.”

De Siriaan en de Saturniaan hadden zin om de denkende atomen te vragen, wat het was, waarin zij overeenstemden. “Wat meten jullie,” vroegde Saturnianer, “Van de hondster tot de grote ster in de tweeling?”

Zij reageren tegelijk, “32 en een halve graad.”

“Wat meet je van hier naar de maan?”

“60 stralen van de aarde.”

“Hoe zwaar is de lucht?”

Hij dacht dat hij hen had betrapt, maar ze vertelde hem dat de lucht ongeveer 900 keer minder gewicht had dan een gelijk volume van zuiver water, en 19.000 keer minder dan een gouden dukaten.

De kleine dwerg van Saturnus was verrast door hun antwoorden, en wilde nu dezelfde mensen, die hij nog 15 minuten eerder een ziel had ontzegd, bijna beschuldigen van hekserij.

Tot slot zei Micromégas tegen hen:

“Omdat jullie alles dat ver weg is zo goed kennen, moeten jullie hetgeen dichtbij is nog veel beter kennen. Vertel me wat jullie ziel is, en hoe jullie ideeën vormen.”

De filosofen praatten allemaal tegelijk, zoals voorheen, maar ze hadden verschillende opvattingen. De oudste citeerde Aristoteles,

“De oudste citeerde Aristoteles…”

een ander noemde de naam van Descartes, een ander Malebranche, een ander Leibniz, een nog een ander Locke.

Een peripateticus sprak met vertrouwen: ” De ziel is een entelechie, en de rede geeft haar de kracht om te zijn wat zij is.”

Dit is wat Aristoteles uitdrukkelijk zegt, pagina 633 van de Louvre editie.

Hij citeerde de passage.

“Ik begrijp Grieks niet heel goed,” zei de reus.

“Ik ook niet,” zei de filosofische mijt.

“Waarom,” antwoordde de Siriaan, “haalt u dan een man aan genaamd Aristoteles, in het Grieks?”

“Omdat,” antwoordde de geleerde, “men altijd moet aanhalen wat men helemaal niet begrijpt, en in de taal die men het minst begrijpt.”

De cartesiaan sprak en zei: “De ziel is een zuivere geest, die in de schoot van zijn moeder alle metafysische ideeën heeft ontvangen, en na het verlaten van deze plaats naar school moet gaan, en alles weer opnieuw moet leren wat zij ooit kende en nooit weer zal weten.”

“Het is toch voor de ziel niet de moeite waard,” antwoordde het dier met de grootte van acht leuga “om al zo deskundig te zijn in haar moeders lijf, en dan onwetend te zijn als men volwassen is… Maar wat verstaan jullie onder ‘geest’? ”

“U vraagt mij?,” zei de denker. “Ik heb geen idee. We zeggen dat het geen materie is-”

“Maar je weet tenminste wat materie is?”

“Zeker,” antwoordde de man. “Bijvoorbeeld, deze steen is grijs, heeft één of andere vorm, heeft drie dimensies, is zwaar en ondeelbaar.”

“Goed,” zei de Siriaan. “Hetgeen lijkt deelbaar, zwaar en grijs te zijn, kunt u mij vertellen wat dat is? U kunt enkele van de attributen, maar je weet wat er achter zit?

“Nee,” zei de ander.

“Dus je weet niet wat materie is.”

Micromégas sprak een andere van de mannen aan die hij op zijn duim hield, en vroeg wat was zijn ziel was, en wat deze deed.

“Niets,” zei de aanhanger van Malebranche.

“Niets,” zei de aanhanger van Malebranche.

“God doet alles voor mij. Ik zie alles in Hem, doe alles in Hem; Hij is het, die alles doet, waarbij ik ben betrokken.

“Het was net zo goed om niet te bestaan”, zei de wijze van Sirius.

“En jij, mijn vriend,” zei hij tegen een leibniziaan die erbij was, “wat is je ziel?”

“Dit zijn,” antwoordde de leibniziaan “De wijzers van een klok die de tijd aanwijst, terwijl mijn lichaam de bel luidt. Of, als u wilt, het is mijn ziel, die de bel luidt, terwijl mijn lichaam de tijd aanwijst; of mijn ziel is de spiegel van het universum, en mijn lichaam is het frame van de spiegel. Dat is volkomen duidelijk.”

——-Voltaire bekritiseert in zijn “Candide” de filosofie van Leibniz, die sterk overeenkomt met degene van Christiaan Huygens——————————-

Een kleine aanhanger van John Locke was in de buurt, en hij zei, toen hij men hem uiteindelijk het woord verleende:

“Ik weet niet,” zei hij, “hoe ik denk, maar ik weet dat ik altijd alleen maar heb dacht met mijn zintuigen. Ik heb geen twijfel over het feit dat er immateriële en intelligente substanties zijn, maar ik betwijfel ten zeerste dat het onmogelijk zou zijn voor God om via de materie te communiceren. Ik aanbid de eeuwige macht. Het is niet mijn taak om haar te beperken. Ik beweer niets, en ben tevreden met de veronderstelling dat er veel meer dingen mogelijk zijn dan wij denken.”

Het dier van Sirius glimlachte. Hij vond dit helemaal niet wijs, terwijl de dwerg van Saturnus de aanhanger van Locke zou hebben gekust was er niet het extreme verschil in grootte.

Maar helaas was er een klein schepsel met een vierkante hoed, die de andere dieren-filosofen onderbrak. Hij zei dat hij het geheim kende: men kon alles in de Summa van

“Men kon alles in de Summa van Thomas van Aquino vinden”

Thomas van Aquino vinden. Hij inspecteerde de twee hemelse bewoners van boven naar beneden. Hij betoogde dat hun volk, hun wereld, hun zonnen, de sterren; alles alleen was gemaakt voor de mensen.

Bij deze toespraak vielen onze twee reizigers bijna om door het onsterfelijk gelach dat volgens Homerus gedeeld wordt met de goden. Hun schouders en buik gingen op en neer, en in deze lachkrampen viel het schip, dat de Siriaan op zijn nagel had, in een van de zakken van de Saturniaan. De twee goede mannen zochten een lange tijd, vonden het eindelijk, en ruimden het goed op.

De Siriaan vervolgde zijn gesprek met de kleine mijten. Hij sprak tot hen met veel vriendelijkheid, hoewel hij in het diepst van zijn hart een beetje boos was dat het oneindig kleine een bijna oneindig grote trots bezat. Hij beloofde hen een mooi filosofisch boek te maken, geschreven in erg kleine letter voor hun gebruik, en zei dat zij met dit boek het fundament van alles zouden begrijpen.

En werkelijk, hij gaf dit boek aan hen voor zijn vertrek. Het werd naar de wetenschapsacademie in Parijs gebracht, maar als de oude secretaris het opende, zag hij niets anders dan blanco pagina’s.

“Ah!” zei hij: “Dat dacht ik al.”

Voltaire Micromégas, vertaling Maria Trepp

Maria Trepp  Mar 21, 2013 Christiaan Huygens

Vandaag staat een foto in de Volkskrant van flamingo’s die in het Veluwemeer overwinteren.

En het is echt waar: het zijn (ca 40) Chileense flamingo’s en gewone flamingo’s die broeden in het Duitse Zwillbrocker Venn dichtbij de Nederlandse grens.

Chileense flamingo in Duitsland en Nederland Wikikmedia Commons

Het zijn vogels die ooit uit de gevangenschap zijn ontsnapt en blijkbaar nu ook winterhard zijn!

Gewone flamingo in Duitsland en Nederland Wikimedia Commons

Flamingo’s  Wikimedia Commons foto MarioM

MarioM

Chileense flamingo’s in Duitsland en Nederland Wikimedia Commons

Hier nog close-ups:

Chileense flamingo Wikimedia Commons Tragopan

Tragopan

Gewone flamingo  wikimedia Commons Hans Hillewaert

Hans Hillewaert

Gewone flamingo

 www.passagenproject.com

Maria Trepp  Mar 14, 2013 Fotografie

Bert Wagendorps Volkskrant-column “Dionysos” over de rellen in Haren en het Cohen-bericht hebben mij dag al helemaal gemaakt.

Dionysos in Haren

Het hoofdrapport over Project X in Haren heeft de titel “Twee werelden, You only live once”en is gebaseerd op drie deelrapporten, de leukste hiervan draagt de titel “Hoe Dionysos in Haren verscheen”.

Dionysos in Haren

Wagendorp citeert de onderzoekers:

“ ‘Ons onderzoek laat zien, dat Dionysos en Apollo op 21 september tegenover elkaar stonden.’”

Wagendorp:

“Denk je getuige te zijn van de Armaggedon of toch op zijn minst het omploegen van je voortuintje blijk je deelgenoot van een mythische botsing.”

Dionysos in Haren

Wagendorp:

“Maar uiteindelijk luidt Cohens visie als volgt: als die jonge gasten zo allemachtig blijven zuipen kan zich morgen een nieuw Haren voordoen.”

Dionysos in Haren

Maria Trepp  Mar 9, 2013 Mythologie & volkenkunde, Politiek

In het Gemeentemuseum in Den Haag tot 20 mei een tentoonstelling over Gustave Caillebotte (1848-1894).

Het eerste overzicht van deze grootse kunstenaar in Nederland,  waarbij de nadruk ligt op de wisselwerking tussen zijn schilderkunst en de opkomende fotografie.

G._Caillebotte_-_Fruits_sur_un_etalage

Geschiedenis v d  fotografie

Caillebotte_-_Nature_Morte Rosen

Geschiedenis vd fotografie Rozen(Pinatypie)

Gustave_Caillebotte_-_Blumenfelder

G._Caillebotte_-_Les_jardiniers 1875 Garten

Caillebotte_Gustave_Femme_Nue_Etendue_Sur_Un_Divan

Geschiedenis fotografie Robert_Demachy

Gustave_Caillebotte Apfelbaumbluete

Geschiedenis v d fotografie 1841 Joseph-Philibert Girault de Prangey

Gustave Caillebotte Regen

Caillebotte_-_Kresse

Gustave Caillebotte Regendag in Paris

Geschiedenis v d fotografie B. W. Kilburn 1891

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Mar 1, 2013 Fotografie, Kunst, musea & tentoonstellingen

 Christiaan Huygens en Nicolaas Copernicus

Nicolaas Copernicus 1560

Op https://www.google.nl/ zie je vandaag, op de 540ste verjaardag van Copernicus, het zonnestelsel volgens Nicolaas Copernicus bewegen.

Hypothesis_Copernicana Nicolaas Copernicus

Christiaan Huygens heeft in de 17^e eeuw een planetarium geconstrueerd (te zien in het Museum Boerhaave in Leiden) dat dit model bewegend en in een verbeterde en nauwkeurige versie weergeeft.

Hieronder het planetarium dat Christiaan Huygens zelf in 1682 heeft laten bouwen met bewegende planeten in excentrische kringen, die ellipsen benaderen. Huygens’ planetarium wordt aangedreven door een onrust met spiraalveer; ook een bijzondere uitvinding van Huygens.

Het is een Copernicaans schaalmodel uit de 17e eeuw, waarvan er niet zo heel veel zijn.

planetarium Christiaan Huygens Museum Boerhaave

planetarium-christiaan-huygens-museum-boerhave binnenplaneten

 

Christiaan Huygens zelf schrijft hierover:

`Wijzelf echter, … hebben een zoodanig Planetarium laten maken, dat wij daarmede door een klein aantal in elkaar grijpende raderen bereikt hebben, dat op het oppervlak van een platte tafel de lichamen der vijf primaire Planeten rondom de Zon, en evenzoo dat der Maan rondom de Aarde, hunne banen konden beschrijven, in dezelfde tijden waarin zij dat in den hemel) doen, en wel in zoodanige excentrische banen, dat deze de ware afmeting en den waren stand der hemelbanen weergeven, met behoud van de bij elk daarvan bestaande ongelijkheid der bewegingen, waardoor zij zich sneller bewegen in minder ver van de zon verwijderde gedeelten, waarbij wij ook nog rekening gehouden hebben met de kleine afwijking tusschen het vlak hunner banen en dat van de Ecliptica of van de Aarde. Zoodat, afgezien van de bevalligheid van het schouwspel, men daaruit ook de standen van de Planeten kan leeren kennen, niet slechts de oogenblikkelijke, maar ook de toekomende en de verledene, als uit een eeuwigdurenden kalender; en bovendien hun aller conjuncties en opposities, zoowel ten opzichte van de zon als ten opzichte van elkander, en dit des te nauwkeuriger naarmate het werk op grooter schaal is uitgevoerd.`

`Het is dan een achthoek uit hout samengesteld, met een diameter van twee voet en een diepte van zes duimen. Deze is op zoodanige wijze aan den muur opgehangen, en bevestigd aan de zich aan de linkerzijde bevindende assen, dat het toestel, als men dit wenscht, omgekeerd en aan de achterzijde geopend kan worden, waardoor het inwendige zichtbaar wordt.`

`Aan den voorkant ziet men een blad van verguld koper dat de geheele voorzijde van den achthoek vormt en bedekt is met spiegelglas; op dat blad zijn de banen der planeten volgens het systeem van Copernicus, maar volgens de proporties van Kepler, aangegeven en geheel uitgesneden, zoodat door die gleuven kleine pinnen rondgaan, met behulp waarvan de bollen der Planeten, tot halve bollen gereduceerd, boven het blad en als het ware op het oppervlak daarvan rondgevoerd worden, waarbij Saturnus vijf, Jupiter vier satellieten met zich voert, en de Aarde een (welke onze Maan is). Deze satellieten zijn daarbij geplaatst op dezelfde schijfjes als de lichaampjes der Planeten. Ik heb namelijk ook aan de overige Planeten die geen manen hebben, toch zulke schijfjes gegeven die den omringenden aether moeten aangeven en tevens dienen om de Planeten beter zichtbaar te maken.`

Christiaan Huygens

Christiaan Huygens laatste tekst “Cosmotheoros” (1698) was een populairwetenschappelijk schrift (in de vorm van een brief aan zijn broer Constantijn Huygens), dat tot doel had het copernicaanse systeem begrijpelijk en aanschouwelijk te maken en te verdedigen.

De verdediging van het copernicaanse systeem was aan het einde van de 17e eeuw zeker nog nodig.

Hoewel Galilei al overtuigd was dat zijn astronomische waarnemingen het heliocentrische wereldbeeld van Copernicus ondersteunden was er in de 17e eeuw nog geen dwingend bewijs voor de Copernicaanse visie op de wereld: alle waarnemingen, zoals als de manen rond Jupiter en Saturnus of de Venus-fasen waren ook met het geocentrische model van Tycho Brahe compatibel, waarin de zon en de maan om de aarde draaien, en de andere planeten rond de zon.

Het was pas James Bradley die in 1729 de beweging van de aarde ten opzichte van de sterren kon aantonen, en daarmee het geocentrische model definitief kon weerleggen.

De katholieke Kerk hing in de tijd van Huygens nog het model van Tycho Brahe aan.

Model van Tycho Brahe waarin de zon en de maan om de aarde draaien, en de andere planeten rond de zon

Het model van Copernicus was verboden sinds 1616; dit verbod werd pas in 1822 opgeheven.

Huygens zelf ontmoette met zijn Systema Saturnium (1659) weerstand bij de inquisitie.

Toen Huygens in 1659 zijn waarnemingen aan Saturnus, de nieuwe maan Titan en het ring-systeem, in Systema Saturnium publiceerde, raakte hij in de problemen met de katholieke kerk, en werden zijn bevindingen beoordeeld als ketters, omdat deze het stelsel van Copernicus ondersteunden.

De jezuïet Honoré Fabri en de instrumentmaker Eustachio Divini publiceerden een weerlegging van de waarnemingen en theorieën van Huygens, waarop deze met een verdedigingsschrift kwam.

Uiteindelijk kwam een evaluatiecommissie onder leiding van Giovanni Alfonso Borelli tot de conclusie dat Huygens gelijk had.

Namens de commissie werd een schaalmodel van Saturnus en zijn ring gebouwd, en dit werd dan vanuit de verte met een telescoop bekeken, waarbij men precies de waargenomen verschijningen van Saturnus vond.

Saturnus ringen model Christiaan Huygens Borelli

Meer over Christiaan Huygens

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Feb 19, 2013 Astronomie, Christiaan Huygens

Tutanchamun Tutankhamun Toetanchamon Toetanchamon

De vader van de beroemde farao Toetanchamon was Achnaton.

Echnaton Amenophis IV Achenaton Akhenaten Achnaton

Maar wie was zijn moeder? 

De Franse egyptoloog Marc Gabolde van de Université Paul Valery-Montpellier III stelde in een lezing aan de universiteit van Harvard Nefertiti voor als als een mogelijke moeder van de kindkoning.

Nefertiti, hoofdvrouw van Achnaton, was een nicht van Achnaton.

Nofrotete Nefertiti wikimedia commons Philip Pikart Nofretete_Neues_Museum

Het paar Nefertiti-Achnaton was het eerste in de geschiedenis van Egypte dat zijn huwelijk en gezinsleven publiekelijk tentoonstelde.

Echnaton-Amenophis-IV-Achenaton-Akhenaten-Achnaton-Akhenaten-Nofrotete-_Nefertiti_familie

Veel muurschilderingen op de gebouwen van Achnaton laten de twee samen zien met hun dochters, beschermd door de de zonneschijf van Aten.

Echnaton Amenophis IV Achenaton Akhenaten Achnaton Nofrotete Nefertiti
en familie

Gabolde gelooft dat ze ook een zoon hadden: Toetanchamon.

Tutanchamun Tutankhamun Toetanchamon Tutanchamon

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Feb 17, 2013 Mythologie & volkenkunde

 Overzichtstentoonstelling Yoko Ono in Frankfurt

In de Schirn Kunsthalle in Frankfurt is een overzichtstentoonstelling te zien over Yoko Ono.

Yoko Ono wikimedia Commons Alexander Plyushchev

Alexander Plyushchev

Yoko Ono  (geboren op 18 februari 1933) is een Japanse kunstenaar en vredesactiviste, bekend door haar huwelijk met  John Lennon  (1969-1980) en haar avantgarde-kunst, muziek en film. Ono bracht het feminisme naar de muziek en is ook bekend om haar filantropische bijdragen aan kunst, vrede en  AIDS  outreach programma’s.

Ono maakte deel uit van Fluxus, een losse vereniging van Dada -geïnspireerde  avant-garde artiesten in de vroege jaren 1960. Het streven van de Fluxuskunstenaars was het bij elkaar brengen van kunst en dagelijks leven. Daartoe moest de kunstpraktijk ‘gezuiverd’ worden van de door de musea en de commercie aangehangen ‘elitaire’ kunstopvattingen. Kunst en leven moesten elkaar bepalen.

Yoko Ono Fluxus wikimedia Commons Oriol Tuca

Oriol Tuca

Behalve conceptuele kunst heeft Ono ook participatieve kunst gemaakt, bijvoorbeeld het project van 1996 getiteld “Wish Tree“.

“Wish Piece by Yoko Ono (1996)

Make a wish

Write it down on a piece of paper

Fold it and tie it around a branch of a Wish Tree

Ask your friends to do the same

Keep wishing

Until the branches are covered with wishes”.

Yoko Ono wikimedia commons Gryffindor Wishtree

Gryffindor

Yoko Ono Wikimedia Commons TS Eriksson Yoko_Ono_Wish_Tree_for_Wanaas

TS Eriksson

Ono was ook een experimentele filmmaker die tussen 1964 en 1972 zestien films maakte, en werd bekend met een Fluxus film uit 1966 “Bottoms.” 

Deze film bestaat volledig uit close-ups van het achterwerk van beroemde personen. Ono wilde hiermee een dialoog voor wereldvrede bevorderen.

Kijk hier naar haar film “Fly” waar vliegen over een naakte vrouw kruipen.

…en hier meer Yoko Ono op Ubunet.

Op de  Liverpool Bienniale  in 2004 overstroomde Yoko de stad met banners, tassen, stickers, ansichtkaarten, flyers, posters en badges, met twee afbeeldingen: een van een naakte vrouwenborst, de andere van de vulva van dezelfde vrouw. Het stuk, getiteld “My Mummy Was Beautiful”, was gewijd aan de moeder van Lennon, Julia.

Yoko Ono wikimedia Commons Miri Nishri Is_this_baby_yours

Miri Nishri

Volgens Ono was het werk bedoeld als onschuldig, niet  als schokkend.

Op 9 oktober 2007 stak Ono officieel de  Imagine Peace Tower  op  Videy  Eiland in  IJsland  aan, gewijd aan de vrede en aan Lennon.

Yoko Ono Wikimedia Commons Imagine Peace tower McKay Savage
Light art lichtkunst

McKay Savage

In mei 2009 ontwierp Yoko een T-shirt voor ‘Fashion Against AIDS’ met de stelling ‘Imagine Peace’ afgebeeld in 21 verschillende talen. 

Yoko Ono wordt vandaag, 18 februari, 80 jaar oud en vierde haar verjaardag met een grote voorstelling in Berlijn op 17 februari.

update 2-3-2013 www.openculture.com

” In the past week, Ono released her new video installment, Yoko Ono’s Make-Up Tips for Men, to help promote her fashion line for Opening Ceremony, which apparently features “LED jock straps, thigh-high boots, and butt-baring pants inspired by John Lennon’s sexy body.” The video is odd and offbeat, as you’d expect. And, true to form, it’s entirely devoid of actionable fashion tips for men.”

update 22-3-2013

Yoko Ono vecht tegen de wapenindustrie met een foto van de bloedbesmeurde bril van John Lennon: pic.twitter.com/PYigb2uJKT

Grapefruit: Yoko Ono’s Poems, Drawings, and Instructions for Life

www.passagenproject.com

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Feb 16, 2013 Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland

In de Royal Academy of Arts:

Manet: Portraying Life

26 januari—14 april 2013

Edouard_Manet_-_Young_Lady_in_1866

Edouard_Manet_voor de spiegel

Edouard_Manet_Portret van Victorine Meurent

Edouard_Manet_De voordracht

Edouard_Manet_Berthe Morisot 1872

Edouard_Manet_-_Woman_with_Fans_-_Google_Art_Project 1873

Edouard_Manet_-_Woman_with_a_Fan_-_1862

Edouard_Manet_-_Olympia_-_1863

Edouard_Manet_-_Luncheon_on_the_Grass_1863 -

Edouard_Manet_-_La_Toilette

Edouard_Manet_-_Berthe_Morisot_on_a_divan

Maria Trepp  Jan 26, 2013 Kunst, musea & tentoonstellingen

25 procent van de elektriciteit in Duitsland komt nu van wind, zon, waterkracht en biomassa – de ontwikkeling van duurzame energie heeft in 2012 de prognoses opnieuw  overschreden (luister hier op de Deutschlandfunk : Jahrhundertprojekt Energiewende ).

Uit schone bronnen wordt zo veel energie gewonnen dat deze de gesloten kerncentrales vervangt en verder bijdraagt aan de bescherming van het klimaat.

Windpark foto Phillip Hertzog  wikimedia commons

( foto Phillip Hertzog)
De investeerders zijn tevreden over een veilig en meestal vrij hoog rendement. Dit succes werd mogelijk gemaakt door de unieke Duitse terugleververgoeding, voor de eigenaars van de schone-energie-centrales een geweldige uitvinding: deze vergoeding is 20 jaar lang gegarandeerd, de verkopers van de schone elektriciteit hoeven zich dus geen zorgen te maken over de afzet. Een perfect recept voor de lancering van nieuwe energie: steeds meer beleggers bouwen windmolens en zonne-energie systemen. De behoefte is hierbij niet van belang, de vergoeding is toch gegarandeerd.

Maar voor de consument groeien de kosten – het nieuwe jaar brengt in Duitsland een sterke verhoging in energieprijzen, vaak met meer dan tien procent, met name voor particuliere consumenten.
Ook houden de netwerken geen gelijke tred met het succes van duurzame energie. Maatstaf voor het succes van de “Energiewende” in Duitsland is in de nabije toekomst de uitbreiding van het netwerk van leidingen, maar hier wordt te weinig vooruitgang geboekt.

En ten slotte vermindert in Duitsland het energieverbruik veel te langzaam – zonder fiscale stimulans zijn energiebesparingen zelden het geld waard. 

Maar natuurlijk: hogere energieprijzen zullen ook zonder verbouwingen leiden tot minder verbruik. En het totale energieverbruik in Duitsland is in 2012 met 5 procent afgenomen.

Zie ook “Met de wind in de rug” (GroenLinks)

[Dit artikel wordt overgenomen door Duurzaam Nieuws]

Maria Trepp  Dec 29, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Milieu

De vissen in het Leidse havengebied worden drie jaar lang onderzocht en gemonitord. Op de site

OnderwaterinLeiden vindt men veel informatie, onder meer over de vissen die in het havengebied leven. Op deze site vindt men ook foto’s en films van deze vissoorten, maar ik heb hier een paar mooiere (duidelijkere) foto’s erbij gezocht plus informatie over deze soorten.

In 2012 zijn 11 snoeken, 13 zeelten, 1 ruisvoorn, 10 brasems en 2 karpers waargenomen.

De snoek : een roofvis met torpedo-achtig lichaam met kleine vinnen en een kenmerkende snavel-achtige bek, de vrouwtjes kunnen tot 1,40 lang worden.

Vissen in de Leidse haven snoek
foto karelj wikimedia commons

De zeelt behoort tot de karperachtigen en kan tot ca 70 cm lang worden. De zeelt is goed herkenbaar aan de rode iris in zijn oog en de bolle vinnen:

Vissen in de Leidse haven Zeelt
foto Karelj wikimedia commons

De brasem:

Vissen in de Leidse haven brasem
foto Karelj wikimedia commons

De ruisvoorn, een 35 centimeter lange vis met felrode vinnen:

Vissen in de Leidse haven grachten ruisvoorn
foto Olaf Nies wikimedia commons

Olaf Nies

www.passagenproject.com

Maria Trepp  Dec 21, 2012 Fotografie, Leiden

Het Museum voor Kunst und Gewerbe in Hamburg informeert en confronteert met een tentoonstelling over de reusachtige plastic garbage belt- kunststofarchipel (18 dezember 2012 – 31 maart  2013).

De foto´s die getoond worden zijn soms van een verwarrende schoonheid ( de foto’s hieronder zijn niet afkomstig uit de tentoonstelling, klik voor de plastic garbage belt foto’s uit de tentoonstelling op de link naar het museum) en wekken sterke gevoelens.

Thema van de tentoonstelling  is de omvang van deze milieuramp, en er wordt op veel aspecten en gevolgen van deze drijvende vuilnisbelt ingegaan.  

Zie ook de documentaire “Plastic Planet”

Kunststofarchipel Great Pacific Garbage Patch

Kunststofarchipel Great Pacific Garbage Patch
foto Vberger Beach_in_Sharm_el-Naga wikimedia commons

Kunststofarchipel Great Pacific Garbage Patch
Laysan_albatross chick remains
Image by Forest & Kim Starr USGS

Kunststofarchipel Great Pacific Garbage Patch
Piotrus Dominican_Republic_-_trashed_beach
foto Piotrus wikimedia commons

Kunststofarchipel
foto Engelberger wikimedia commons

Potvis dood door plastic

Maag gebarsten na inslikken 18 kilo plastic

Een potvis die aanspoelde voor de kust van het Spaanse Granada is gestorven door plastic in te slikken, zo hebben wetenschappers vastgesteld. De potvis van tien meter lang en 4,5 ton zwaar werd dood aangetroffen op het strand van Castell de Ferro, in de Spaanse provincie Almeria. Het dier had maar liefst 18 kilo plastic in zijn maag, waardoor één van zijn magen barstte.

Dat meldt het AD. In de maag werden onder meer 59 stroken plastic aangetroffen, negen meter touw, twee waterslangen van 4,5 meter lang, twee bloempotten en een spuitbus.

Plastic is de belangrijkste doodsoorzaak voor 250 zeedieren, waaronder vissen, schildpadden en vogels. Het duurt naar schatting duizend jaar voor een doodgewone plastic zak afbreekt.

zie ook

Plastic op 5 kilometer diepte

Belgische onderzoekers hebben plasticdeeltjes gevonden op een diepte van 5.000 meter in de oceanen.

Update 28-3-2013

Nederlandse oplossing voor plastic-zeeafval

Jaarlijks komt er naar schatting zo’n twaalf tot 24 duizend ton plastic afval in de oceaan terecht. Dat heeft grote gevolgen voor het milieu en de vissen die van het plastic zwerfafval eten.

Onderzoek om grote platforms in de oceaan te laten drijven en deze te verbinden. De verbindingsstukken zouden het plastic richting de platforms kunnen leiden, alwaar het wordt afgebroken.

Maria Trepp  Dec 17, 2012 Milieu

Op het Amsterdam  Light Festival ( tot 20 januari 2013)  zijn een aantal bijzondere lichtsculpturen te zien.

Amsterdam Light Art \ OVO foto Maria Trepp

Hier OVO, een zeven meter hoge constructie in de vorm van een ei met lampen  op een ponton in de Amstel bij de Hermitage, waar men binnen kan lopen. Het licht wisselt voortdurend, en door de warmte van de lampen ontstaat mist.

Amsterdam Light Art lichtkunst lichtsculptuur OVO van binnen foto Maria Trepp

Amsterdam Light Festival Janet Echelman Tsunami 1.26
foto Maria Trepp

Over de Amstel bij het stadhuis zweeft Janet Echelmans monumentale installatie “1.26”. De naam herinnert aan de aardbeving in Chile in 2010 en is gemaakt na een model van de toen ontstane tsunami. “1.26” zinspeelt ook op het feit dat de dag naar schatting 1,26 microseconden korter is geworden door de herverdeling van de aardmassa, dus in metaforische zin op de verwevenheid van alles onderling.

2010_Chile_earthquake_NOAA_tsunami_projection

Iedereen mag mijn foto’s op de eigen website gebruiken. Wél de naam “Maria Trepp” bij vermelden EN linken naar www.passagenproject.com.

Maria Trepp  Dec 9, 2012 Fotografie, Kunst, musea & tentoonstellingen

In Berlijn wordt een grote bibliotheek van het conservatisme geopend, waar een dwarsdoorsnede van het conservatief denken wordt getoond in 60.000 boeken. De nadruk ligt op de  problematische samenwerking tussen “Konservative Revolution” en Hitler, en op conservatieve hoofdfiguren zoals de antisemiet Carl Schmitt.

Ik heb eerder veel blogs gewijd aan de nieuwe Nederlandse conservatieve beweging, de Edmund Burke Stichting, waar men een paar jaar geleden trachtte een nieuwe “conservatieve revolutie” tot stand te brengen, en men Carl Schmitt hoog in het vaandel had.

Goed dat er een centrum voor onderzoek komt!

Magazine Der Freitag is zeer kritisch over deze nieuwe bibliotheek, en schrijft dat de beste reden om niet naar deze bibliotheek te gaan de andere bezoekers zijn…..

Maria Trepp  Nov 26, 2012 Duitse geschiedenis, Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Politiek

Ik vond het meevallen met de storm in Leiden.

Het was een dramatisch gezicht met een grote boom dwars over het fietspad Mariënpoelstraat …

[Ook zijn blijkbaar twee mannen overboord geslaan op zee.

Wie nog zin heeft in en artistieke visie op storm en zee kan hier kijken ]

Stormschade Leiden boom over fietspad Mariënpoelstraat foto Maria Trepp
klik 2 keer om te vergroten

Stormschade Leiden boom over fietspad Mariënpoelstraat foto Maria Trepp
klik 2 keer om te vergroten

Maria Trepp  Nov 25, 2012 Fotografie

In Der Spiegel staat er vandaag een prachtig artikel over een fotoproject met paradijsvogels.

Een verademing in deze grijs-koude tijd!

paradijsvogel paradiesvogel birds of paradise foto markaharper wikimedia commons

paradijsvogel paradiesvogel birds of paradise foto Sujit kumar wikimedia commons

4

paradijsvogel paradiesvogel birds of paradise foto Serhanoksay wikimedia commons Wilson’s_Bird_of_Paradise_Best

5

paradijsvogel paradiesvogl birds of paradise foto Doug Janson wikimedia commons Cicinnurus_regius

6

paradijsvogel paradiesvogel birds of paradise foto Serhanoksay wikimedia commons Wilson’s_Bird_of_Paradise_Best

Maria Trepp  Nov 24, 2012 Fotografie

Op mijn vorige blog werd ik erop geattendeerd dat Berlijn elk jaar een “Festival of Lights” organiseert. Op Wikipedia Commons zijn schitterende foto’s te vinden:

Licht Kunst Light Art Berlijn Berlin Haus_der_Kulturen_der_Welt_
Foto holger doelle

Het Haus der Kulturen der Welt in Berlijn is Duitslands nationale expositiecentrum voor moderne niet-Europese kunst.

Licht Kunst Light Art Berlijn Berlin Brandenburger_Tor-_Festival_of_Lights_2012
Foto Lotse

De Brandenburger Tor (Brandenburgse Poort) is de belangrijkste poort van Berlijn, gebouwd in 1788 naar het model van de Propyleeën (de toegang tot de Akropolis).

Licht Kunst Light Art Berlijn Berlin Festival_of_Lights_2012_-_Berliner_Dom_- Foto: Thomas Wolf, www.foto-tw.de.

De Berliner Dom is een van de belangrijkste kerken in Berlijn. De Berliner Dom is gelegen op de Museumsinsel

Licht Kunst Light Art Berlijn Berlin Siegessaeule
Foto Mathias Krumbholz

De Siegessäule

Licht Kunst Light Art Berlijn Berlin, Kommandantenhaus in Berlin, Unter den Linden, Festival of Lights 2012, Foto Lotse

Licht Kunst Light Art Berlijn Berlin Berliner_Fernsehturm_-_Festival_of_Lights_2012 Foto Lotse

Maria Trepp  Nov 18, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland

Juedisches Museum Berlin zigzag gebouw luchtfoto
Studio Daniel Libeskind (Architecture New Building); http://www.guenterschneider.de/index_x.php

Daniel Libeskind breidt zijn wereldberoemd zigzag gebouw  uit met een gebouw van houten blokken, die doen denken aan de Ark van Noach. De blokken zijn geïntegreerd in de voormalige “Blumengroßmarkthalle” in het westen ( op deze foto: helemaal boven).

De nieuwbouw, de “Academie”, zal dienen als een locatie voor evenementen en als archief. Ook komt er een nieuwe tuin bij.

( zie ook artikel in het Duits hier)

Het Jüdische Museum/Joods Museum Berlijn  is waarschijnlijk het meest bekende gebouw van Daniel Libeskind. Nu heeft de sterarchitect een uitbreiding van het gebouw voltooid. Een schuin houten gebouw vormt de nieuwe ingang van de oude bloemenmarkthal aan de Lindenstraße in Berlijn-Kreuzberg die nu twee nieuwe houten gebouwen bevat. Foto zie hier.

De academie wordt op 17 november ingewijd. De houten blokken binnen in de hal, een auditorium en een bibliotheek, herinneren aan de Ark van Noach en aan de overlevering van de Joodse erfenis.

De Ark van Johan in Dordrecht is een houten reconstructie van de Ark van Noach

Het  Jüdische Museum/Joods Museum Berlijn  is het grootste Joodse museum in Europa.

Het toont de bezoekers twee millennia van Duits-Joodse geschiedenis, de hoogte en dieptepunten van de relaties tussen  joden  en niet-joden in Duitsland.

Het  Museum  herbergt een permanente tentoonstelling, een aantal tijdelijke tentoonstellingen, archieven, een bibliotheek, het Rafael Roth Learning Center en onderzoeksinstellingen.

Al deze afdelingen vertegenwoordigen de Joodse cultuur en Joods-Duitse geschiedenis.

Het museum in de  Lindenstraße  in de  Berliner Wijk Kreuzberg  bestaat uit het oude gebouw van het  barokke Kollegienhaus  en  een nieuwbouw/zigzagconstructie van Daniel Libeskind.

De twee huizen zijn alleen verbonden door de kelder.

Juedisches Museum Berlin Jewish Museum Berlin Joods Museum Berlijn
Kollegienhaus

 In september 2007 opende het museum de nieuwe glazen binnenplaats, die ook is gemaakt en ontworpen door Daniel Libeskind. Het glazen dak omspant de binnenplaats van het barokke oude gebouw.

Juedisches Museum Berlin Jewish Museum Berlin Joods Museum Berlijn Glazen dak binnenplaats foto Stefan Kemmerling

De architectuur van de zigzag constructie wordt gekenmerkt door een  titanium -zink-gevel, vreemd gevormde ramen, veel scherpe hoeken, hellende vloeren en grijs sierbeton. (Foto’s zie hier)

Bij het binnenkomen van het nieuwe gebouw treft men op drie elkaar kruisende schuine  gangen “assen”: de as van de continuïteit die leidt tot een trap naar de permanente tentoonstelling, de as van het ballingschap en de as van de Holocaust. (Foto’s zie hier)

De as van de ballingschap leidt uit het gebouw in de tuin van de ballingschap, een diep gelegen vierkant oppervlak, tussen betonnen muren. In de tuin van de ballingschap staan 49 zes meter hoge  betonnen pilaren op een hellend vlak waarop olijfwilgen worden geplant, omdat olijfbomen -het symbool van de Joodse traditie van vrede en hoop -  het klimaat niet verdragen. (Foto’s zie hier) 

Juedisches Museum Berlin Jewish Museum Berlin Joods Museum Berlijn Oliewilgen

Zie ook hier ter aanvulling kunst met Ark, olieblad en regenboog

De as van de Holocaust eindigt bij de Holocaust Toren.

Juedisches Museum Berlin Jewish Museum Berlin Joods Museum Berlijn Holocaustturm

Dit is een donkere, koude, hoge gedenkruimte, waar alleen door een klein gat in het plafond licht binnendringt. (Foto’s zie hier)

In het museumgebouw zijn er verschillende op een gebroken lijn geplaatste zogenaamde “gaten”, “Voids”, geheel lege ruimtes, de zich uitbreiden van de kelder tot de bovenste verdieping.
Zij zijn, met uitzondering van de “Memory Void”  niet toegankelijk, maar wel vanuit sommige plaatsen in te zien.
Ze moeten herinneren aan de lege ruimtes die de Holocaust in Duitsland heeft achtergelaten. (Foto’s zie hier)

De installatie Shalechet – Fallen Leaves van Menashe Kadishman  is gelegen in de “Memory Void”, een van deze “gaten” in het gebouw.

In deze ruimte zijn meer dan 10.000 gezichten van plaatstaal verdeeld over de (begaanbare) vloer, die doen denken aan de joden vermoord in de Holocaust, en aan alle slachtoffers van oorlog en geweld.

Juedisches Museum Berlin Jewish Museum Berlin Joods Museum Berlijn Fallen Leaves Shalechet_Berlin

Maria Trepp  Nov 16, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland

Marcel Hulspas schrijft vandaag een uitstekende column over Thierry Baudet en diens onzinnige oproep om over de islam te generaliseren.

Ik wil deze column aanvullen met informatie over Paul Cliteur, de leermeester van Thierry Baudet,  een fervente advocaat van het stigmatiserende generaliseren.

Ik herhaal hieronder een oude blog van mij uit 2007.

Wie zich over de conservatieve en semi-racistische broedplaats van Nederlands uiterst rechts aan de Leidse Rechtenfaculteit (Baudet, Cliteur, Kinneging, Ellian) wil informeren, kan dit doen op mijn talrijke blogs over dit thema en op mijn internetpublicatie over de Leidse Edmund Burke Stichting.

——————————————————————————

Generaliseren en stigmatiseren in de naam van Plato

(herhaling van 12-12-2007)

Maria Trepp  Nov 5, 2012 Filosofie, Moslims/islam, Politiek

Dodendans: Christiaan Huygens en Hans Holbein

Passend bij Halloween: de toverlantaarnplaatjes van een geraamte die Christiaan Huygens heeft gemaakt, geïnspireerd door de dodendans van Hans Holbein.

Passende muziek erbij: luister hier naar Liszts Totentanz (kippenvel!)

Een toverlantaarn (Lanterna Magica) is een apparaat waarmee doorzichtige afbeeldingen geprojecteerd kunnen worden. Het is dus in feite de voorloper van de diaprojector.

Christiaan Huygens heeft in 1659 een toverlantaarn gebouwd met lenzen en spiegels, waardoor de lantaarn veel beter werkte dan eerdere schaduw-versies zonder lens. Huygens zelf vond de toverlantaarn nogal kinderachtig en hechtte er weinig waarde aan.

“Een poging van zijn vader Constantijn om het apparaat voor het Franse hof te vertonen, heeft hij domweg gesaboteerd. Met zulk kermisspul wilde Christiaan zijn wetenschappelijke naam en de reputatie van de familie niet in diskrediet brengen.” (Info Museum Boerhaave) 

Toch heeft Christiaan Huygens ook een paar schetsen voor toverlantaarnplaatjes gemaakt, geïnspireerd door de dodendans van Hans Holbein (afbeeldingen hieronder zijn afkomstig uit de Oeuvres complètes en uit Christiaan Huygens,  “Over het oog en het zien”.

Toverlantaarn Laterna Magica Christiaan Huygens

Hier een schets van een toverlantaarn door Christiaan Huygens, met van links naar rechts: holle spiegel, lamp, glazen lens, doorschijnend plaatje, andere lens en muur. De toverlantaarn van Huygens is nu te zien op Hofwijk (foto).

Toverlantaarnplaatjes van Christiaan Huygens
Dodendans Holbein

“Huygens zelf had al een eenvoudig bewegingseffect bereikt door snel twee beelden achtereen te tonen: het door hem getekende geraamte dat op het volgende plaatje beleefd zijn hoofd afneemt, zou zelfs een ware klassieker worden.” (Info Museum Boerhaave)

Holbein laat op zijn dodendanstekeningen zien dat de dood alle leeftijden en maatschappelijke standen bedreigt.

Hans Holbein Totentanz Dodendans

Read more..

Maria Trepp  Oct 30, 2012 Christiaan Huygens, Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland

De Fondation Beyeler in Basel toont het late werk van Edgar Degas.

Ten gevolge van een oogaandoening en de erge verzwakking van zijn gezichtsvermogen leefde Degas vanaf 1885 teruggetrokken en begon hij te beeldhouwen. Ook maakte hij betoverende pasteltekeningen van badende vrouwen, balletdanseresjes in beweging, van paarden en van landschappen.

Hij maakte ook veel foto’s.

Edgar Degas Drie danseressen 1903

Read more..

Maria Trepp  Oct 16, 2012 Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland

Auguste Rodin

Auguste Rodin (1840-1917), a superstar of the Fin de siècle, is a pioneer of  modern art.

His drawings are far less well known than his sculptural work.

A handful of erotic drawings by Rodin that were exhibited in Weimar in 1906 led to the resignation of the former Director of Museum in Weimar.

Auguste Rodin

These erotic drawings from the collection of the Musée Rodin in Paris can been seen  until January 13th, 2013 in the Singer Museum in Laren in the Netherlands.

Rodin’s main topic was the human body.

Rodin made sculptures of very different human figures. The bodies of his figures are always sensual and often erotic.

The 74 virtuous, but volatile drawings in the museum are combined with sculptures in plaster, bronze and marble.

From 1890 onwards, Rodin drew models always every day, women he found in the world of vaudeville and circus. He drew and painted with great ease and skill.

Historically, his drawings were very innovative. Rodin drew as the models moved. He followed them with his gaze and did not look at pen or paper.

The drawings broke with  academic dogmas and classical dimensions.

Rodin had a great influence on other artists such as Klimt and Schiele, who later made similar erotic drawings and watercolours.

Maria Trepp  Oct 10, 2012 Kunst, musea & tentoonstellingen

Een luchtfiets staat voor iets wat niet bestaat.

 Alleen bestaan luchtfietsen wel degelijk.

Read more..

Maria Trepp  Oct 2, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Duitstalige literatuur

Zowel in de schilderkunst alsook in de literatuur van de zwarte romantiek zijn de somnambulen (slaapwandelaars, maanwandelaars) een geliefd motief.  Ze bewijzen dat handelen en bewegen vanuit het onbewuste mogelijk is.

Read more..

Maria Trepp  Oct 1, 2012 Duitse filosofie, Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Duitstalige literatuur, Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland

Francis Goya hoort bij de schilders van de “Schwarze Romantik”, die nu in Frankfurt worden getoond (uitvoerig zie hier).
Read more..

Maria Trepp  Sep 28, 2012 Kunst, musea & tentoonstellingen

Van 26 september 2012 tot 20 januari 2013 toont het Städel Museum in Frankfurt de tentoonstelling

“Schwarze Romantik. Von Goya bis Max Ernst“.

Update:  maart -9 juni 2013 in het

De term “Schwarze Romantik” heeft- net zoals“romantiek” – zijn achtergrond in de literatuur. In het Duits wordt de term nauw verbonden met de professor voor Engelse literatuur  Mario Praz  en zijn publicatie La carne, la morte e il diavolo nella letteratura romantica van 1930 (“The romantic agony”). Zijn boek over de Schwarze Romantik  was een van de eerste interdisciplinaire werken die literatuur en kunst verbonden. Hij gaat in op erotisch-morbide onderwerpen in de werken van Gustave Flaubert ,  Markies de Sade , Oscar Wilde , Charles Baudelaire en Algernon Swinburne  en op het onderwerp van de femme fatale .

In de Duitse literatuur zijn  Ludwig Tieck  Der Runenberg en E. T. A. Hoffmann   Die Elixiere des Teufels voorbeelden van Schwarze  Romantik.

Carl Blechen, Pater Medardus (Elixiere des Teufel)

De tentoonstelling presenteert de romantiek als een geesteshouding die geheel Europa omvatte, en ook nog na de 19e eeuw voortleefde. “Romantisch” is slechts een geïmproviseerde term die niet de fysieke kenmerken van een kunstwerk definieert, maar de houding van de kunstenaar beschrijft.

Voor het eerst is een tentoonstelling in Duitsland gewijd aan de donkere kant van de romantiek, en aan de voortzetting hiervan in het symbolisme en het surrealisme. Op basis van meer dan 200 schilderijen, beeldhouwwerken, prenten, foto’s en films volgt de omvangrijke presentatie de fascinatie van veel kunstenaars voor het ondoorgrondelijke, mysterieuze en het kwaad. In de werken van Francisco de Goya, Eugene Delacroix, Franz von Stuck, Max Ernst, Henry Fuseli,William Blake, Theodore Gericault,  Caspar David Friedrich zijn tekenen van een romantische geest te vinden, die sinds de 18e eeuw  heel Europa omvatte en ook in de 20e eeuw bij  kunstenaars als Salvador Dalí, Rene Magritte, Paul Klee en Max Ernst aanwezig is. De werken vertellen het verhaal van eenzaamheid en melancholie, van passie en dood, en ze tonen de fascinatie van horror en het irrationele in de dromen.

Deze tentoonstelling wordt georganiseerd door het Städel Museum is na de presentatie in Frankfurt te zien in het Musee d’Orsay in Parijs.

Goya, heksen

Met de uitgebreide aanpak wil de tentoonstelling belangstelling voor de donkere kanten van de romantiek wekken en een beter begrip van deze beweging stimuleren. Veel van de gepresenteerde artistieke ontwikkelingen en posities zijn een gevolg van een teleurgesteld vertrouwen in het verlichte, progressieve denken, dat zich na het einde van de Franse Revolutie heeft verspreid. Bloedige terreur en oorlogen brachten lijden en het uiteenvallen van sociale verbanden in grote delen van Europa. Zo groot als het aanvankelijke enthousiasme was zo groot was de daaropvolgende teleurstelling toen de duistere aspecten van de Verlichting zich in alle hardheid openbaarden. Jonge schrijvers en kunstenaars besteedden aandacht aan de keerzijde van de rede. De horror, het wonder en en de groteske daagden het idee van het schone en onaantastbare uit. Volksverhalen en de fascinatie voor de Middeleeuwen werden belangrijker dan het ideaal van de oudheid. Het inheemse landschap verkreeg aantrekkingskracht en werd een populair onderwerp voor kunstenaars. Het heldere licht van de dag ontmoette de mist en de donkere, mysterieuze nacht.

“De slaap van de rede brengt monsters voort”

Caspar David Friedrich, Maan achter de wolken

Maria Trepp  Sep 26, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Duitstalige literatuur, Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland

Wetenschappers hebben een nieuwe komeet ontdekt die heel dicht bij de aarde komt. Het gaat om de C/2012 S1 die in november volgend jaar en januari 2014 zo dicht bij is dat hij met het blote oog is te zien.

In de zeventiende eeuw werden onge­wone natuurverschijnselen zoals kometen op een nieuwe wijze geïnterpreteerd.

Eric Jorink over deze tijdsperiode in “Van omineuze tot glorieuze hemeltekens”:

“Overal in Europa werd de komeet door natuurfilosofen, theo­logen en leken nauwlettend gevolgd, en verschenen er honderden verhande­lingen waarin men speculeerde over de aard en – vooral- de betekenis van dit wonderbaarlijke hemelteken.”

Jorink citeert Christaan Huygens, die op 27 december 1680 vanuit de Académie des Sciences in Parijs aan zijn vader Constantijn schreef:

“Ik heb nog nooit een komeet van een dergelijke grootte gezien. Vandaag was rondom het observatorium hier een enorme menigte mensen verzameld, die geloofde dat de astronomen dit verschijnsel konden verklaren, en de beteke­nis ervan konden geven”.

En C.D. Andriesse citeert in zijn Huygens-biografie ook uit deze brief van Christiaan Huygens:

“Er is al enige tijd sprake van een komeet, maar tot gis­teravond kon men hier niets zien. Tegen 5 uur, toen de hemel was opgeklaard, stond ze daar, verbazend helder en de erg lange staart (praktisch over de halve hemel) was markant. Zo’n sterke komeet heb ik van mijn leven niet gezien.“

Huygens senior wijdde een gedicht, Cometen-werck, aan het opmerkelijke fenomeen:

Andriesse:

“De vraag was of de komeet die in december ineens boven Parijs verscheen, ook al kort gezien was in november. [Huygens] dacht van niet. Evenals Giovanni Cassini en zovele anderen hield hij vast aan het vooroordeel dat kometen langs rechte lijnen gingen. Maar die van november was, langs de zon scherend, van rich­ting veranderd om een maand later weer in de buurt van de Aarde te komen. […] “

In zijn Cosmotheoros en ook in andere schriften valt Huygens Descartes aan, en diens hypothese over kometen, maar zelf had Huygens het ook niet goed doorzien. Het was Newton die in zijn Principia de parabolische baan van de komeet (later genoemd Halley-komeet) beschreef.

Jorink:

“[…] de komeet van 1680-1681 wordt algemeen gezien als een keerpunt in het denken [over kometen]. In deze jaren publiceerden de Franse filosoof Pierre Bayle en de Nederlandse predikant Balthasar Bekker hun geruchtma­kende aanvallen op wat zij als achterlijk bijgeloof beschouwden. Hun destijds heftig omstreden geschriften worden dan ook veelal gezien als een radicale breuk met het verleden en als het begin van de Verlichting. Het werk van Bayle en Bekker wordt vaak in direct verband gebracht met de observaties die de befaamde natuurfilosofen Isaac Newton en Edmund Halley van de komeet verrichten. Na veel rekenwerken concludeerden de Engelsen dat deze een parabolische en dus voorspelbare baan moest doorlopen. Ook hun activiteit wordt gezien als een breuk met het verleden.”

Voltaires sciencefiction Micromégas zinspeelt veel op Christiaan Huygens. De twee buitenaardse wezens van Sirius en van Saturnus reizen bij Voltaire door het zonnestelsel op een komeet:

Meer over Christiaan Huygens

over Christiaan Huygens http://www.passagenproject.com

Maria Trepp  Sep 26, 2012 Astronomie, Christiaan Huygens

150 jaar geleden werd Otto von Bismarck benoemd tot eerste minister (“Ministerpräsident”)  van Pruisen.

De Süddeutsche Zeitung heeft vandaag een zeer interessante serie foto’s en citaten samengesteld.

Otto von Bismarck met zijn honden

Bismarck wordt anhand van citaten als turkenvriend (“Die Liebe der Türken und Deutschen zueinander ist so alt, daß sie niemals zerbrechen wird“), als skeptische realist, en als polenvreter geschetst.  Griezelig, zeker in het licht van de latere geschiedenis, is dit citaat:

“Haut doch die Polen, daß sie am Leben verzagen; ich habe alles Mitgefühl für ihre Lage, aber wir können, wenn wir bestehn wollen, nichts andres tun, als sie ausrotten; der Wolf kann auch nichts dafür, dass er von Gott geschaffen ist, wie er ist, und man schießt ihn doch dafür tot, wenn man kann.”

Meer Bismarck-citaten zie hier

Een controversiële vraag is altijd geweest of Bismarck een voorloper van Hitler was, of er dus een rechte lijn loopt van Bismarck naar Hitler. Sebastian Haffner en Jonathan Steinberg zien een dergelijke lijn van Bismarck naar Hitler; Steinberg wijst bijvoorbeeld naar de antisemitische uitingen van Bismarck, naar het militarisme, naar de mythos van de geniale Führer, en naar het “Duitse Rijk”.

Anderen, zoals Achim Engelberg zien weinig in deze theorie. Engelberg beklemtoont dat voor Bismarck de sociale kwestie vooropstond, en niet rassenkwesties.

Maria Trepp  Sep 23, 2012 Duitse geschiedenis, Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis

De Duitse Piraten hebben een nieuw woord gemunt

“Flausch”

(=vlies, nonwoven stof) in de betekenis van “lof” of harmonie.

“Piraten-Flausch“ betekent volgens de Piraten:

Harmonie
Liebe
Fürsorge
MITeinander arbeiten, nicht GEGENeinander
Gelassenheit
Entspannung

Ein „Flauschstorm“ op internet  is het tegendeel van een “Shitstorm”.

En vandaag: de

“Flauschcon”:

Dit weekend zijn honderd Duitse Piraten bijeengekomen in Bielefeld voor zelfreflectie op fluwelen meubels en in een ballenbad.

Maria Trepp  Sep 9, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis

In de Fundación Mapfre in Madrid wordt het late werk van Kirchner getoond, vol met dans en beweging.

Ernst Ludwig Kirchner – Akt in Orange und Gelb – 1929-30

Read more..

Maria Trepp  Aug 3, 2012 Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland, Kunst, musea & tentoonstellingen

De Amerikaanse joodse theatermaker en columnist bij de het Duitse weekblad  Die Zeit, Tuvia Tenenbom reisde maandenlang door Duitsland en beschrijft Duitsland als een duister oord vol met nazi’s en antisemieten.

Na een grote ruzie met uitgever Rowohlt verschijnt zijn boek in de herfst bij Suhrkamp.

Read more..

Maria Trepp  Jul 30, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis

“Qwerty” schijnt behalve een toetsenbordindeling ook een eigentijdse kindernaam te zijn:

Onze Taal ‏@onzetaal  ”Onze dochter hebben we Qwerty genoemd”, zegt ene Johan op http://is.gd/Yh2593.

Ik zal deze naam in ieder geval in overweging nemen voor mijn volgende hond en kat. De een zal heten Qwerty, de ander Qwertz.

Read more..

Maria Trepp  Jul 26, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Kunst, musea & tentoonstellingen

Al bijna 150 jaar fascineert Lewis Carroll‘s verhaal van Alice in Wonderland  kinderen en volwassenen. De show  Alice in Wonderland in de Hamburger Kunsthalle laat Alice en de vele artistieke reacties zien die zij heeft veroorzaakt.

De tentoonstelling begint met werken van Lewis Carroll, de wiskundeprofessor, schrijver, fotograaf en kunstverzamelaar.

De echte Alice, foto van 1858, zie ook Meet the Real Alice: How the Story of Alice in Wonderland Was Born 150 Years Ago Today

Daarna volgen illustraties, documenten en theaterproducties en films.

Read more..

Maria Trepp  Jul 10, 2012 Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland, Kunst, musea & tentoonstellingen

De Duitse kranten staan er vol mee: Jeff Koons, “de meest succesvolle hedendaagse kunstenaar” (citaat Die Welt) wordt gevierd met drie tentoonstellingen te gelijk: in Basel in der Fondation Beyeler en in Frankfurt in der Schirn Kunsthalle (schilderijen) und im Liebieghaus (sculpturen).

“Popart tussen banaliteit en inspirerende brutaliteit” kopt Die Welt.

In Basel in der Fondation Beyeler zijn de drie series “The New”, “Banality” und “Celebration” te zien.

“The New” bevat readymades zoals schoonmaakapparatuur uit Koons vroege dagen.   “Banality” omvat traditioneel-ambachtelijk (in opdracht) gemaakte sculpturen van hout en porselein, die tot postmoderne iconen zijn geworden, zoals het beeldhouwwerk Ushering in Banality van Jeff Koons uit 1988.

Jeff Koons Balloon_Flower_Detail foto wikimedia commons

Jhim Lamoree (Vrij Nederland 16-6-2012, Essay De wereld is decadent):

“Het beeld lijkt op een uitvergrote replica van een mierzoete snuisterij op het dressoir van tante Annie, een symbool van verstikkende burgerlijkheid. Het varkentje wordt ons als een cadeautje aangeboden, blinkend schoongewassen en met een strik om zijn nek. Twee engeltjes flankeren het beest en een jongetje lijkt het voort te duwen en zijn kont te kussen. een opgeblazen en door houtsnijders uitgevoerd schoorsteenbeeldje.Het varken gaat ons voor en leidt ons naar de banaliteit, zoals de titel vertaald kan worden. Daarmee was het beeldhouwwerk tijd en werkelijkheid ver vooruit, want de banaliteit is sindsdien zo ongeveer tot maatschappelijke norm verheven. “

In de reeks “Celebration”, waaraan Koons al bijna twintig jaar werkt, duiken de opvallende, materieel perfecte en gepolijste stalen sculpturen op, waarmee de kunstenaar in een bijna barokke manier de jeugd viert. De sculpturen worden in een intensief en “peperduur” (VN) proces verchroomd, gekleurd en gepolijst. De metershoge Balloon Dog van Koons hoort erbij net zoals een gigantisch rood hart, Sacred Hart. Bij deze serie hoort ook het barokke oranje/magenta paasei in kreukelige folie,  Baroque egg , dat nu drie jaar lang in de ingangshal van Musuem Boijmans staat.

Baroque-Egg-Celebration Jeff-Koons Museum Boijmans foto Maria Trepp

 Ook uit de Celebrations-serie: “Tulips”

Jeff Koons Tulips Tulpen foto wikimedia commons

Jeff Koons irriteert.

Ten eerste omdat hij geen klassieke kunstenaar is, maar een kunstbedrijf runt met miljoenen omzet.

Ten tweede omdat hij elke kritische reflectie weigert. Zijn uitspraken in interviews lijken op statements en oneliners van managementgoeroes. Hij bekritiseert de consumptiemaatschappij niet – hij profiteert ervan en is er dol op. Hij zegt uitdrukkelijk niet intelligentie na te streven maar “cleverness“.

In het Frankfurter Liebieghaus wordt zijn werk op elke verdieping en in de tuin rondom de villa  geïntegreerd  in de bestaande collectie.  Zo staat een figuur van van Michael Jackson in zijn  gouden pak naast gedeeltelijk vergulde Egyptische dodenmaskers. Het doel: om te laten zien hoe Koons met motieven en vormen uit de kunstgeschiedenis omgaat, en hiervan gebruik maakt. In de serie “Statuary“  speelt hij op zijn manier op de barok aan en in “Antiquity” op de oudheid:
In het Liebieghaus staat er een stalen sculptuur die eruit ziet als een replica van de Venus van Willendorf,  als een reusachtige magenta ballon.

Die Welt schrijft kritisch:

“Er is echt helemaal niets aan Koon kwetsend. De geschillen met ex-partner Cicciolina, en hun slopende rechtszaken om hun zoon hebben geen sporen nagelaten in zijn werk.

Zijn kunst is een smalle wereld, die wordt uitgestippeld tussen crèche, peuterbad, slaapkamer en kinderfeestje.

Te puzzelen, te ontcijferen, te begrijpen valt er niets.”

De Süddeutsche Zeitung is scherp negatief over Koons, en spreekt van “holle hybris” en van de pure macht van het geld.

Terwijl de Duitse kranten overwegend (zeer) negatief zijn over Koons in het algemeen en de nieuwe tentoonstellingen in het bijzonder, verrast Hans den Hartog Jager met een artikel in de NRC van 26-7-2012  (“Jeff Koons’ extreemste goocheltrucs”) waarin hij Koons’  virtuoze spel prijst en de link aantoont die Koons legt met de kunstgeschiedenis. Volgens Hans den Hartog Jager is de gladde, banale en opgeblazen buitenkant van Koons’ werken een geraffineerde illusie die de toeschouwer tot nadenken en desillusie dwingt.

“Deze tentoonstellingen zijn gezamenlijk een groot, duizelingwekkend spel van echt en onecht, van glitter en verleiding en van werkelijkheid en verbeelding – wie ze heeft gezien weet ineens heel zeker dat illusie Koons’ hoofdthema is [...]“

“…het oeuvre van die aalgladde verkoper begint langzaam uit te groeien tot een stalenboek van schilderkunstige illusies…”

Jeff Koons Kiepenkerl_-_Hirshhorn_Sculpture_Garden foto wikimedia commons

“In dat kader krijgen zelfs al die schijnbaar ordinaire glimmers en spiegelingen ineens een extra betekenis: Koons verwijst er (net als met die kreeft) welbewust mee naar de zeventiende-eeuwse stillevens, waarin weelde, spiegeling en het doorbreken van de tweede dimensie in een schilderij bij uitstek een vorm van verleiding-door-illusie waren.”

 

Illusie, misschien. Maar het geld dat Koons verdient is echt….

Voor velen is het des-illusionerende element bij Koons veel te zwak en krachteloos en veel te weinig overtuigend om van Koons een moderne kunstenaar te maken.

Maria Trepp

Jeff Koons foto wikimedia commons

Maria Trepp  Jun 20, 2012 Kunst en tentoonstelling: Duitsland, Zwitserland, Kunst, musea & tentoonstellingen

Volgens nieuwe bevindingen is er mogelijk water op de maan (lees hier meer)

Christiaan Huygens overpeinst in zijn Cosmotheoros (1698) de vraag, of er water op de maan is. Anders dan Kepler denkt hij niet dat dit het geval is. De “maria” (maanzeeën, inslagkraters die men voor zeeën aanzag) herkent hij als holtes.

“Maar ik vind ’er niets dat na zeeën gelijkt, schoon de gemelde Kepler, en meest alle andere [Starrekenners] het tegendeel gevoelen. Want in de grote vlakke landstreken, die veel duisterder als de bergachtige zijn, en welke ik zie dat gemeenlijk voor Zeen gehouden, ja met de benamingen van oceanen verheerlijkt worden, in die landstreken zelve, zegge ik, met een langer Verrekijker bekeken zijnde, bevinde ik, dat zekere kleine ronde holtes zijn, met binnen invallende schaduwen; en dat kan met de oppervlakte van de Zee niet over een komen: daarenboven die zelve ruime velden, als wij haar wat aandachtiger beschouwen, vertonen geen oppervlak, dat geheel effen is. Zoo kunnen het dan geen Zeen wezen, maar moeten bestaan uit een stoffe, zoo blank niet, als die, welke in de oneffener delen is; waar in wederom sommige met een krachtiger ligt boven anderen uitmunten. Ook schijnt het mij niet toe dat ’er enige Rivieren in de Maan zijn: want zoo z’ er waren, zij zouden de scherpzichtigheid van mijne kijkglazen niet kunnen ontslippen; ten minsten, indien zij, gelijk de meeste by ons, tussen bergen, of zeer hoge rotsen, stroomden. Daar zijn ook geen Wolken, waar uit regen zou spruiten, om aan de Rivieren vocht te verschaffen: want indien z’ er waren, men zou dezelve dan het een, dan het ander Maangewest zien bedekken, en voor ons gezicht verbergen; ’t welk geenszins geschied, maar daar blijft een gedurige helderheid.”

Huygens redeneert vervolgens vanuit een analogiegedachte, dat er op de andere manen in het zonnestelsel waarschijnlijk ook geen water te vinden is.

Hij  zou wel heel erg verbaasd geweest zijn als hij had geweten dat men met de hulp van ruimtesonde Cassini nu methaanmeren op de door hem ontdekte Saturnusmaan Titan zou vinden.

Wel argumenteert Huygens dat er mogelijk vloeibare stoffen, “iets anders dan water”, op de manen te vinden zouden zijn:

“Misschien zou daar ’t een of ’t ander, dat heel anders als ons Water is, de Aardgewassen en Dieren kunnen doen leven. Misschien zou een weinig vocht in de aarde, niet als d’ onze het Water indrinkende, voor de Zonnestralen genoeg zijn, om daar uit een dauw te trekken, die tot voeding van kruiden en bomen bekwaam was: ’t welk ik zie dat ook Plutarchus mening is geweest, in zijn Samenspraak van de Gedaante in het Maan-rond [-> Plutarchus, De face in orbe lunae] .”

Deze tekst staat ook op mijn Duitse blog over Huygens

Meer over Christiaan Huygens

Christiaan Huygens www.passagenproject.com

Maria Trepp  Jun 20, 2012 Astronomie, Christiaan Huygens

Read more..

Maria Trepp  Jun 9, 2012 Fotografie

De hoofden van de EU-instellingen willen volgens informatie op SPIEGELonline met een uitgebreid plan de euro hervormen en redden. Lidstaten moeten budgettaire bevoegdheden naar Brussel overdragen en de schuld communautariseren.

De EU-Commissie-voorzitter Jose Manuel Barroso, de EU-Raad voorzitter Herman Van Rompuy, Eurogroep voorzitter Jean-Claude Juncker en Mario Draghi, het hoofd van de Europese Centrale Bank werken volgens informatie van de SPIEGEL aan een echte begrotingsunie met een rigide financiële controle. De lidstaten kunnen dan niet meer zelfstandig nieuwe schulden aangaan.

Vrij besluiten kunnen regeringen alleen nog maar over middelen die gedekt zijn door eigen inkomsten. Het land dat meer geld nodig heeft dan de eigen economie  genereert zou zijn behoefte aan de groep van Euro-ministers van Financiën moeten aanmelden.

Deze beslist na de voorstellingen van de vier hoge EU-politici, welke financiële eisen door welk land voor welk bedrag gerechtvaardigd zijn en geeft dan euro-obligaties uit voor de financiering van deze schuld. De exclusieve ministeriële bijeenkomst zou door een fulltime voorzitter geleid moeten worden, die uiteindelijk zelf de Europese minister van Financiën zou kunnen worden.

Deze machtige ronde van ministers van Financiën zou via een nieuw Europees orgaan gecontroleerd moeten worden, waarin vertegenwoordigers van de nationale parlementen zitten. Het model, dat de Europese vier leiders favoriseren, draait uit op een Europees garantiesysteem dat de Duitse regering tot nu toe altijd  heeft geweigerd. Volgens de ideeën uit Brussel zal dit alles echter alleen van toepassing zijn op nieuwe schulden, voor oude schulden – die in het centrum staan van de huidige crisis- zullen zoals voorheen de individuele staten moeten instaan.

Maria Trepp  Jun 9, 2012 Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Politiek

Richard Wagner was een fervent antisemiet en de favoriete componist van Hitler. Daarom zijn uitvoeringen van zijn werken in Israël controversieel.

Nu vindt er voor het eerst een concert plaats in Israël met uitsluitend composities van Wagner – met een speciaal voor dit doel gevormd orkest [zie Spiegel-online].

Sommige composities van Wagner werden wél eerder gespeeld  – maar nu willen musici in Israël een compleet concert met muziek van Richard Wagner uitvoeren.

Wagner, die leefde van 1813 tot 1883, was een overtuigd antisemiet. Zijn werken waren in de tijd van het nationaal-socialisme enorm populair. Adolf Hitler bewonderde de componist sinds zijn jeugd.

Na de pogroms tegen joden in Duitsland in november 1938 speelde het Eretz Israel Symphonic Orchestra – toen in Palestina de actieve voorloper van het Israel Philharmonic Orchestra – nadrukkelijk niet meer de muziek van Wagner. Sindsdien geldt in Israël een onofficiële boycot van Wagner, die weliswaar meerdere malen is verbroken- maar in de reguliere concerten is de muziek bijna nooit gespeeld.

Zo veroorzaakte de onder de leiding van Daniel Barenboim uitgevoerde ouverture van Tristan en Isolde in juli 2001 een conflict en kritiek van het Wiesenthal Center en van de toenmalige burgemeester van Jeruzalem Ehud Olmert . Eerder werden andere Wagner-uitvoeringen door protesten van Holocaust-overlevenden voorkomen.

“Het is aan de tijd om de Wagner-boycot te breken”, zegt Livny, zoon van een overlevende van de Holocaust uit Duitsland. Immers, Israël is ook een land “dat zelf kampt met culturele boycotten.” Hij respecteert mensen “die niet naar deze muziek willen luisteren,” zei hij. “Maar ik respecteer ook degenen die het wél willen.”

Het antisemitisme van Richard Wagner

Richard Wagners antisemitisme wordt op verschillende manieren geïnterpreteerd. Wagners uitspraken breien voort op antisemitische stereotypen en reflecties van de 19e eeuw, die hij in Duitsland en Europa aantrof. Wagner herhaalde echter niet alleen antisemitische stereotypen, maar ontwikkelde deze verder met schriften zoals Das Judenthum in der Musik .

Wagner wil in dit document “het onvrijwillig afstotende, dat de persoonlijkheid en de essentie van de Jood voor ons heeft,”  uitleggen, “om deze instinctieve afkeer te rechtvaardigen, waarvan we duidelijk herkennen dat deze sterker en belangrijker is dan ons bewuste ijver om ons te ontdoen van deze aversie. “

Wagner verdedigt in zijn essay de stelling dat “de jood” an sich niet in staat zou zijn “om zich door zijn uiterlijk, door zijn taal, of  zijn lied aan ons op een artistieke manier te presenteren“. Toch zou “hij” [de jood] in de muziek de smaak van het publiek beheersen.

Wagner bekritiseert de muzikale werken van joodse componisten van zijn tijd. Als goed opgeleide joden zouden zij ernaar streven de “opvallende kenmerken van hun lagere geloofsgenoten” achter zich te laten.  Maar juist daarom zouden zij niet in staat zijn tot een  “diepe zielensympathie met een grote gemeenschap van gelijkgezinden“. De zeggingskracht van het artistieke scheppen van “de hoog opgeleide jood”  ”zou alleen maar onverschillig en triviaal zijn, omdat zijn gehele inzet voor de kunst alleen maar een overbodige luxe is“.

In het algemeen ontzegt Wagner joodse kunstenaars elke vorm van originaliteit.

Wagner had een grote invloed op de Engelse schrijver Houston Stewart Chamberlain, auteur van Die Grundlagen des neunzehnten Jahrhunderts,  een werk doortrokken van fanatieke germanencultus en antisemitische en racistische ideeën. In 1908 trouwde Chamberlain met Wagners tweede dochter Eva. Chamberlain is een van de ideologische voorlopers van het nazi-antisemitisme.

Hitler en Goebbels in Bayreuth

Hitler ging regelmatig naar de opera en bestudeerde Wagner intensief. Hitler was idolaat van Wagner als voorbeeld van zijn eigen visie op het leven.

Tijdens de Bayreuther Festspiele of Richard-Wagner-Festspiele wordt het uitgebreide operawerk van Richard Wagner uitgevoerd in het Bayreuther Festspielhaus op de Grüne Hügel in Bayreuth. In de nazi-tijd waren deze Festspiele één grote act van de Hitler-devotie. De kunstenaars die mee mochten doen aan de voorstellingen werden al lang voor de nazi-periode met antisemitisme en rassenhaat geconfronteerd. ( zie: „die rassistische Besetzungspolitik der Bayreuther Festspiele vor der Nazizeit”)

N.B. De familie Wagner houdt nog steeds de brieven van Richard Wagner achter slot en grendel. (Bron FAZ)

Friedrich Nietzsche keerde zich af van Wagner onder meer vanwege diens antisemitisme, zie hier.

Meer over antisemitisme op dit blog

Zie ook Stephen Fry en film Richard Wagner( “Wagner & Me”)

Zie ook Stephen Fry en film Richard Wagner( “Wagner & Me”) in Die Zeit 24-6-2012

Zie ook: de Franse filosoof Alain Badiou verdedigt Wagner

Zie ook de kritische dans-performance “Hacking Wagner” van de joodse choreografe Saar Magal  in het Haus der Kunst.

Update 5-6-2012: Universiteit Tel Aviv zegt het concert toch af!

Update 11-5-2012: Het concert kan niet plaatsvinden

- ook het Hilton Hotel Tel Aviv heeft nu afgezegd. De kunstenaars krijgen hun geld terug.

Update: van 7 december 2012 tot 17 februari 2013 is in Berlijn een tentoonstelling te zien over de controversiële Richard Wagner

Maria Trepp

Maria Trepp  May 30, 2012 Duitse filosofie, Duitse geschiedenis, Duitsland, Duitse taal, cultuur & geschiedenis, Geschiedenis

Christiaan Huygens: wetenschap als religie

In Christiaan Huygens’ Cosmotheoros (1698) neemt een christelijke rechtvaardiging van een niet-antropocentrische kosmologie een prominente plaats in.

De mens wordt bij Huygens beroofd van de hoofdrol in het universum, maar God blijft de schepper van alles.

Ook de Neurenbergse astronoom Johann Philipp von Wurzelbau, vertaler/auteur van de Duitse versie van Huygens’ Cosmotheoros (1703), vindt in een aantal Pauluscitaten een (phyico)-theologische rechtvaardiging voor de wetenschappelijke verkenning van de hemel.

Wurzelbau en Huygens ervaren een sterk religieus gevoel als zij kijken naar Gods “wonder”werken. Beiden zien de specifieke rol van de voorzienigheid van God in de orde van de natuur. In de 17e eeuw hebben veel denkers, zo ook Huygens,  een symbiose gevonden tussen theologie en wetenschap met een theologische interpretatie van wetenschappelijke bevindingen, die de vooruitgang van de wetenschap mogelijk maakte.

Huygens verdedigde zich tegen eventuele religieuze tegenstanders:

[...] Daar zullen andere zijn, die zeggen, dat dat gene, ’t welk wy getragt hebben te toonen waarschijnelijk te wezen, tegen de Heilige Schriften strijd, zoo haast als zy bemerken, dat wy spreken van Aardklooten, en Dieren, zelfs met reden begaafd; van welker oorsprong, of wezendheid in de natuur der dingen, niets, maar veel eer iets waar uit het tegendeel blijkt, in den Bibel geschreven is: want (zeggen zy) daar in word alleenlijk van deze Aarde, met hare dieren, kruiden, en van den mensch, aller dingen heer, gewag gemaakt. Dezen antwoorde ik, gelijk andere voor my reeds gedaan hebben, dat het genoeg blijkt, dat God van alles wat Hy gemaakt heeft, stuk voor stuk, ons geen berigt heeft willen geven [....] “

“[..] Maar anderen zullen hetgeen wij als waarschijnlijk beschrijven willen begrijpen als iets dat in strijd is met de Schrift, als wij het hier hebben over andere planeten met dieren, waarvan zelfs een aantal begiftigd zijn met verstand. Van deze dingen spreekt de Bijbel niet, integendeel, zij gaat alleen over deze aarde met haar planten en dieren en de mens als Heer over alles. Op deze bezwaren antwoord ik zo als ook anderen het voor mij hebben gedaan, dat God niet over alle details van de schepping wilde onderwijzen.”

Galilei over religie

Op veel punten wandelt Huygens in de voetsporen van Galilei. De relatie tussen kosmologie en religie, die Huygens in de Cosmotheoros bespreekt, heeft ook Galilei in detail bediscussieerd. Galilei heeft zich bezig gehouden met de relatie tussen wetenschap en geloof, en in het bijzonder met de compatibiliteit van het copernicaanse systeem met de getuigenis van de Schrift. In zijn brief aan Castelli D. Benetto van 21 December 1613 benadrukt Galilei dat de Bijbel inderdaad altijd onbetwistbaar waar is; echter kan de menselijke interpretatie verkeerd zijn. Bij de menselijke interpretatie mag men zich bijvoorbeeld niet vastklampen aan bepaalde woorden, omdat dit leidt tot misverstand. God heeft de mensen de kracht van het oordeel en de rede gegeven, zodat zij hier gebruik van maken. Over de astronomie staat bijna niets in de Bijbel, en daarom heeft God de mens in deze zaak niets middels de Schrift mede te delen.

Bij Huygens net als bij Galilei is God een opperwezen, de schepper van de wereld. Maar hij is geen persoonlijke God, geen redder, geen God van de verlossing.

Huygens’ God is vergelijkbaar met Galilei’s God en de God van Leibniz. Huygens gaat echter niet zo ver als Spinoza (die Huygens persoonlijk kende en met wie hij correspondeerde over het lensslijpen). God en Natuur vallen niet samen voor Huygens, zoals voor Spinoza; Huygens is geen pantheïst. De teleologie en predestinatie in beeld Huygens’ Godsbeeld passen niet in het wereldbeeld van Spinoza. Jonathan Israel beschrijft de persoonlijke tegenstellingen tussen Spinoza en Huygens, die gebaseerd waren op een groot aantal factoren, onder meer op Spinoza’s cartesiaanse (Radical Enlightenment, p. 246-252). Helaas is Huygens’ antwoord op de vraag van Leibniz (1679), wat Huygens van Spinoza’s Ethiek heeft gevonden, niet overleverd.

Opvallend is bij Christiaan Huygens dat hij de wetenschap als ‘godsdienst’ ervaart: je kunt God te dienen door het bestuderen en bewonderen van zijn werken.

Huygens:

“[...] En hieruit kunnen we concluderen dat de vaardigheiden en de scherpe zinnen de mensen werden gegeven, zodat zij daarmee de kennis van de natuur geleidelijk verwerven, en zij zouden zich ervan niet moeten laten weerhouden deze dingen te onderzoeken en ijverig te verkennen.”

“Maar hoe zou een mens God niet aanbidden en hoog prijzen, die deze dingen gemaakt en geschapen heeft, en wiens voorzienigheid en prachtige wijsheid hier keer op keer wordt verdedigd, en wel tegen degenen die zeggen dat de aarde werd gevormd uit willekeurige stofdeeltjes, of nooit een begin heeft gehad.”

Huygens’ natuurlijke theologie , die die schepping leest als een “boek van de natuur” kan verwijzen naar orthodox gereformeerde teksten die stellen dat we God kennen op twee manieren: ten eerste [!]  door de schepping  en ten tweede [!], door Gods woord (mijn markering;  zie ook Eric Jorink, Het ‘Boeck der Natuere’, Nederlandse geleerden en de wonderen van Gods schepping 1575-1715, p 31).

Zie ook mijn blogs:

Christiaan Huygens, Copernicanisme en katholieke kerk

Insecto-theologie

Zie ook Albert Einstein over wetenschap en religie

Meer over Christiaan Huygens

Read more..

Maria Trepp  May 11, 2012 Christiaan Huygens, Natuurwetenschap, Religie, moraal, humanisme& atheïsme

In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden is een fantastische tentoonstelling te zien over  Tuinen van de farao’s : bloemen, planten, kruiden en bomen van de oude Egyptenaren.

Hier een foto van een mooie ketting die alruin-vruchten verbeeldt:

Uit het graf van Djehuty, 1450 v.Chr.

Het RmO toont ook voorbeelden van moderne sieraden gebaseerd op de Egyptische stijl (Steltman collectie).

Een echte alruin plant kan men bijvoorbeeld zien in de Hortus Leiden.

Read more..

Maria Trepp  May 9, 2012 Bloemen, Kunst, musea & tentoonstellingen, Leiden, Mythologie & volkenkunde

Read more..

Maria Trepp  May 8, 2012 Bloemen, Fotografie

Christiaan Huygens paste zijn theoretisch interesse voor de optica en zijn praktisch interesse voor het slijpen van lenzen niet alleen toe op telescopen, maar ook op microscopen. De microscoop gaf in de 17e eeuw een belangrijke toegang tot een nieuwe wonderwereld.

Vorig jaar werden in het Museum Boijmans en in het Museum Boerhaave in Leiden mooie foto’s ‘getoond, onder meer van micro-organismen, in de tentoonstelling “Schoonheid in de wetenschap”.

Zijn leven lang heeft Huygens zich samen met zijn broer Constantijn jr. geïnteresseerd voor microscopen; een belangstelling en fascinatie, die zij overnamen van en deelden met hun vader Constantijn. Vader Constantijn Huygens was bevriend met Descartes en studeerde, net als zijn zoon Christiaan, theorie en praktijk van de optica. Huygens onderzocht ook zelf  microscopisch kleine plantjes en diertjes, en ontwierp ook een speciale microscoop om de haarvaten in vissestaarten te kunnen bekijken, de zgn. aalkijker.

In zijn Cosmotheoros schrijft Christiaan over de fascinerende wereld onder het microscoop: aderen, bloedkringloop, zaadcellen (“zeer levendig diertjes”): “een zaak, die verwonderlijk is, en van alle eeuwen onbekend was”.

“[…] Voornamentlijk ook [noemen wij] dat wonder gebruik van ’t glas, in de natuur der dingen te doorzien, na de uitvindingen van het Verrekijk- en Vergroot glas [Microscopium].
[...] lk zoude hier nog veel konnen aanlassen wegens de veelvuldige leering en kennisse van de natuur der dingen […] van den omloop des bloeds door slag- en bloedaderen, die voor dezen wel begrepen wierd, maar onlangs door het Vergrootglas zelfs met de oogen begonnen is gezien te werden in de staarteinden van sommige Vissen: gelijk ook van de voortteling der Dieren, waar omtrent bevonden is dat ’er geen geboren worden dan uit zaad van haar’ s gelijken; en dat het zelve ook waar is van de Kruiden: zelfs dat in het mannelijk zaad ontallijke duizenden van zeer levendige diertjes bespeurt worden, welke, naar alle waarschijnelijkheid, de regte afzetzels der Dieren zijn: een zaak, die verwonderlijk is, en van alle eeuwen onbekend was.”

Huygens onderhield contact met de microscopenbouwer en microbioloog Antoni van Leeuwenhoek(1632-1723).

Huygens heeft  voor de Académie Royale des Sciences een Franse samenvatting vervaardigd van de eerste brief van Van Leeuwenhoek over micro-organismen (1676) en liet hij ook aan zijn mede-leden van de Académie zaaddiertjes en diverse micro­organismen zien met een door hemzelf ontworpen en vervaardigde microscoop.

Volgens de toen populaire theorie van de spontane generatie ontstaat leven uit levenloos materiaal (Huygens noemt het geloof dat muizen uit aarde ontstaan). Van Leeuwenhoek, die zelf zaadcellen onder de microscoop kon waarnemen, verwierp net als Huygens deze theorie.

(Over Huygens en de microscoop zie ook de publicatie van Museum Boerhave)

Christiaan Huygens, evenals zijn vader Constantijn en Huygens’ vriend Leibniz, werden geïnspireerd door de collecties van de natuuronderzoeker Jan Swammerdam, die als eerste systematisch gebruik maakte van de microscoop en 1675 een natuurgeschiedenis van de insecten publiceerde. Voor Swammerdam was de natuur een bijbel, en was het bestuderen van de wonderwerken der natuur godsdienst. Bij hem, net als bij Christiaan Huygens, vindt men de physicotheologische gedachte dat Gods bestaan kan worden afgeleid uit de structuur van de natuur zelf.

Jan Swammerdam, Bijbel der Nature, Oog van en bij

Voltaires  sciencefiction   Micromégas knoopt aan bij Christiaan Huygens, Jan Swammerdam en Leeuwenhoek die in Voltaires verhaal op verschillende manieren  (thema: de wereld onder het microscoop en in het telescoop) impliciet en expliciet genoemd worden.

Zie mijn vertaling von Voltaires Micromégas met kommentaar.

Meer over Christiaan Huygens

Read more..

Maria Trepp  Apr 29, 2012 Christiaan Huygens, Geschiedenis, Natuurwetenschap

Mijn dochter mailt uit Barcelona waar zij als antropoloog een spannende onderzoeksbaan heeft (Communal resource management bij de Maya’s in Mexico) over Diada de Sant Jordi, Sint Joris dag in Catalonië, de nationale feestdag, en ook het feest van het boek en het gedrukte woord.

Wikipedia: “Traditioneel geeft men er aan vrienden en familie op die dag een boek, een roos en een korenaar. Het is voor uitgevers dan ook een belangrijke dag en veel debuten verschijnen in die periode. Op Sint-Jorisdag 2007 verscheen zo een volledige nieuwe editie van de Gran Diccionari de l’Enciclopèdia Catalana”

Mijn dochter zegt het ietsje anders (zie ook de Engelse wikipedia) , namelijk dat de mannen de vrouwen een roos geven (zij krijgt dus rozen van haar Catalaanse vriend) en de vrouwen de mannen een boek.

“…  a rose for love and a book forever”

Rozen zijn met deze dag  geassocieerd sinds de middeleeuwen, maar het geven van boeken is een meer recente traditie uit 1923, toen een boekhandelaar begon de feestdag te promoten als een manier om de bijna gelijktijdige dood van Miguel Cervantes  en  William Shakespeare  op 23 april 1616 te herdenken.

(Zie ook: Cervantes, de dood, toneel en Don Quichot)

 Barcelona  is de hoofdstad van uitgeverijen van de Catalaanse  en de Spaanse taal;  en de combinatie van liefde en geletterdheid werd snel overgenomen.

Read more..

Maria Trepp  Apr 23, 2012 Fotografie, Literatuur, Mythologie & volkenkunde

Gisteravond kon ik vanuit mijn balkon Saturnus zien en zelfs een simpel fotootje maken met Saturnus naast de ster Spica uit het sterrenbeeld Maagd.

Saturnus gaat in het oosten op en staat staat om 24.00 vrij laag aan de zuidoostelijke hemel, vandaar ook een stukje van een boom. Saturnus staat links; Spica rechts

Saturnus ( symbool -een sikkel voor de zaadgod Saturnus- zie hier links)  en Spica (alpha virginis) , de best zichtbare ster in het sterrenbeeld Maagd

Read more..

Maria Trepp  Apr 17, 2012 Astronomie, Christiaan Huygens

Ik zocht naar een andere manier om de bollenvelden de fotograferen.

Minder gelikt.

Deze foto’s zijn gemaakt 15-25 minuten na zonsondergang met ISO3200.

 
Read more..

Maria Trepp  Apr 14, 2012 Bloemen, Fotografie

Maanbewoners of planetenbewoners: Kepler versus Christiaan Huygens

Kijk naar de volle maan vannacht: er lijken er toch echt gebouwen op te staan!  (zie ook deze overtuigende blog)            

Christiaan Huygens had voor zijn populair-wetenschappelijk verhaal Cosmotheoros  (1695, uitgebreid zie hier) intelligente planetenbewoners nodig, als didactisch hulpmiddel, voor de aanschouwelijkheid en voor de perspectivische beschrijving. Huygens beweert dat de planetenbewoners astronomische waarnemingen doen zoals wij, en kan dus het zonnestelsel vanuit hun perspectief beschrijven.

Christiaan Huygens Cosmotheoros buitenaardse wezens aliens foto: Maria Trepp

Buitenaardse astronoom

Huygens is niet de eerste die het perspectief van buitenaardse wezens gebruikt om een aanschouwelijke wetenschappelijke beschrijving te geven, die het copernicaans systeem ondersteunt en uitlegt. Johannes Kepler, de ontdekker van planetaire beweging, heeft in zijn kleine wetenschapsfictie “Somnium Astronomicum “(1634, postuum, download hier de Duitse Tekst van Keplers Somnium (pdf)), waarnaar Huygens in Cosmotheoros verwijst, wetenschappelijke kennis, mythologie en fantasie gecombineerd. Kepler werd hierbij geïnspireerd door de antieke auteur Lucian, en in het bijzonder door Plutarchus’ “Maangezicht“. Beide teksten, en dan vooral Plutarchus, dienden ook Huygens als klassieke bronnen.

De leer van Copernicus wordt aanschouwelijk en begrijpelijk als men bedenkt hoe het zonnestelsel voor een buitenaardse waarnemer uitziet. Kepler en Huygens hebben met hun visies en met speelse en verbazingwekkende details al geanticipeerd op de huidige ruimtemissies.

Keplers  Somnium, gepubliceerd in 1634, maar geschreven in 1609 en handschriftelijk in omloop, is het eerste literaire werk, dat – geïnspireerd door de copernicaanse wetenschap-  buitenaardse wezens in de ruimte tot thema maakt, in Keplers geval maanbewoners.

Hoewel Keplers schrift in tegenstelling tot Christiaan Huygens’ Cosmotheoros duidelijk fantastische trekken heeft,

kan men ook belangrijke parallellen tussen de teksten vaststellen. De eerste zin van Kepler, waarmee hij zijn “droom” introduceert is: “Toen in het jaar 1608 de ruzies tussen de broers Keizer Rudolph en aartshertog Matthias hun hoogtepunt bereikten, [...]“

De context van oorlog en ellende verbindt Kepler en Huygens, net als de kritiek op de samenleving en de afkeer van gewapende conflicten. Huygens is altijd een optimist, die zich bijna waant in een Leibnizianische “beste van alle werelden“, en hij kan in alle euvel nog wel iets goeds vinden. Het optimisme laat hem echter bij de gedachte aan het buskruit in de steek:

Wy hebben ook het Buskruid, een stoffe, met zwavel en salpeter gemengd, en wy kennen daar van ’t verscheiden gebruik ’t welk men met regt mag twijfelen of het meer goed dan quad doet. Want door derzelver wondere kragt, en door de konstrijke wetenschap van de Vestingbouwkonst  der steden, scheen men een wisser toeverlaat, dan oulinks bekend was, tegen viandlijke aanvallen gevonden te hebben: maar teffens zien wy, dat ook het geweld der vianden is aangegroeit, en dat de Dapperheid en kragt in ’t strijden nu minder in achting komt, dan voorhenen [….] zoo dat men daarom alleen mag zeggen, dat de menschen de uitvinding van het Buskruid liever mogten ontbeert hebben.”

Buskruit en bommen schieten bijna Huygens’ niet aflatend optimisme kapot: een echte uitdaging. Voor Huygens net als voor Kepler geeft het buitenaards perspectief de gelegenheid om de aardse conflicten te relativeren, en biedt dit perspectief een kans om de zinloosheid van de oorlog aan de kaak te stellen. Huygens:

„Hier uit kan men verstaan hoe groot de ruimtens van die ronde lichamen zijn, en hoe klein, ten haren opzigte, het Klootje der Aarde is, waar in wy menschen zoo veel voor hebben, zoo veel t’ scheep varen, en zoo vele oorlogen voeren. ’t Welk te wenschen was dat onze Koningen en Alleenheerschers leerden en bedagten; op dat zy mogten weten, in wat een kleine zaak zy hun zelven afslooven, als zy om een hoek lands in te nemen, tot groot verderf van velen, alle hunne kragten inspannen.”

Kepler beschrijft de maan als het land “Levania”. Hij maakt een onderscheid tussen de maanbewoners die aan degene kant van de maan wonen, die de naar de aarde wijst, en de bewoners die op de andere zijde wonen, die afgekeerd is van de aarde, en die dus de aarde nooit zien. De eerste noemt hij “Subvolvaner,” de laatste “Privolvaner”. “Volva” is bij Kepler de aarde die zich om de eigen as draait voor de ogen van de bewoners van de maan, van Latijns volvere (draaien): in tegenstelling tot de maan draait de aarde “pirouettes” om haar eigen as. 

De passage van Huygens in de Cosmotheoros over de eventuele maanbewoners en hun kijk op de aarde is zeer vergelijkbaar met degene van Kepler, maar Huygens is sceptisch over de existentie van maanbewoners;  hij vindt maanbewoners veel onwaarschijnlijker dan planetenbewoners, omdat hij, anders dan Kepler, ervan overtuigt is dat op de maan geen water is. Ook gelooft Huygens in tegenstelling tot Kepler niet in gebouwen op de maan:

 “Kepler nam uit die rondheid der dalen een bewijs, dat dit overgroote gebouwen waren van de Maanlingen, die met Reden werken: dog dat is teenemaal ongeloofelijk, eensdeels om de al te groote grootheid van die gevaartens, ten anderen, om dat dergelijke ronde holtens uit natuurlijke oorzaken konnen gemaakt werden. Maar ik vind ’er niets dat na Zeen gelijkt, schoon de gemelde Kepler, en meest alle andere [Starrekenners] het  tegendeel gevoelen.”

Maar in de volgende passage – waar Huygens beschrijft dat de aarde vanuit de maan gezien altijd op dezelfde plek “hangt” – volgt Huygens Keplers beschrijving:

“De Maan-kloot is by henluiden in twee Halfronden verdeeld, zoodanig, dat, die in het eene wonen, altyd het gezigt van onze Aarde genieten; die in het ander leven, dat gezigt altyd missen: behalven dat sommige, omtrent de grenzen van beiden wonende, het zelve gezigt somwylen verliezen, somwylen wederkrijgen. Zy nu, die onze Aarde zien, zien dezelve altyd in de Lucht hangende, en veel grooter dan de Maan ons voorkomt, als byna met een viermaal grooter Middellijn. Maar dat is wonderlijk, dat zy dezelve altyd by nagt en dag in dezelve plaats van den Hemel, gelyk als onbewegelijk, zien hangen, sommige regt boven hun hoofd, sommige in een zekere hoogte van den Gezigteinder [=horizont] afstaande, andere in den Gezigteinder zelve gelegen, en ondertussen om haar As omdraaijende, vervolgens in den tijd van vier en twintig uuren vertoonende alle de gewesten die ze behelst; en derhalven ook die (het ware te wenschen dat wy ze ook mogten zien) welke aan beide de Assen [=polen] ons, Aardrijk-bewoners, nog onbekend blijven.”

De Aarde vanuit de maan

In maanbewoners en hun gebouwen wil Huygens niet echt geloven, maar dat zit anders met planetenbewoners en hun gebouwen. Volgens Huygens hebben de planetenbewoners mogelijk nog veel mooiere gebouwen dan wij. We mogen niet denken, dat de “dwaalsterrelingen” alleen in lelijke simpele hutten wonen. Nee, net als wij kunnen zij ook mooie paleizen bouwen: “Dog waarom zullen wy gelooven, dat de Dwaalstarrelingen juist hutten, en geen groote en heerlijke huizen, bouwen, als om dat wy niet konnen nalaten te denken, dat onze dingen boven alle andere schoon en volmaakt zijn?”

In de Cosmotheoros  verwijst Huygens meerdere malen naar Kepler. Niet alleen naar Keplers vertelling “Somnium“, maar ook – uiteraard- naar de belangrijke wetten van Kepler,

“[,,,] de zonderlinge waarneming van Kepler, hoe dat de afstandigheden der Dwaalstarren (onder die des Aardrijks) van de Zon met de tijden der Omloopen van my gemeld, in een zekere evenredigheid overeenkomen, welke evenredigheid men daarna bevonden heeft, dat ook de Trawanten van Jupiter en Saturnus ten haren opzigte behouden.”

Maar Huygens uit zich ook zeer kritisch en uitvoerig over Keplers voorstelling van het universum en de vaste sterren. Hij protesteert tegen de mening van Kepler, dat “de zon iets speciaals zou zijn in verhouding tot alle andere sterren”. Kepler verdedigde nog steeds de bijzondere positie van de mens, van de aarde en van de zon in het universum; hij neemt dus nog niet het radicaal gedecentraliseerde standpunt van Huygens in

Een andere versie van deze tekst staat ook op mijn Duitse blog over Huygens

Read more..

Maria Trepp  Apr 5, 2012 Astronomie, Christiaan Huygens